Aşı nedir? Aşı ne demektir? Aşı ne işe yarar ve nasıl bir yapısı vardır? Aşının tarihçesi ve aşı ile ilgili olarak bilgilerin yer aldığı yazımız.
Bazı hastalıklara karşı bağışıklık sağlamak için o hastalığın mikrobu ile hazırlanmış olan tıbbi maddeye ve bu işin yapılmasına «aşı» denir.
Tıpta bilimsel yöntemler ile aşıyı ilk uygulayan Edward Jenner (1749-1823) adında bir İngiliz doktorudur. Fakat tıp biliminin bu faydalı buluşu kazanmasında Türkler’in büyük payı vardır. E. Jenner’den çok önce Türkler çiçek hastalığına karşı korunmak için bazı usullere başvuruyorlardı. Bu da bir tesadüf eserî olarak bulunmuştu: Çiçek salgınında binlerce insanın hastalığa yakalanıp ölmelerine karşı, Edirne civarındaki köylülere hemen hemen hiçbir şey olmuyordu. Bunun sebebini kimse anlamıyordu. Gerçek ise şuydu: Aslında inekler de çiçeğe benzer bir hastalığa tutuluyorlardı. Bu ineklerin memelerinin etrafını içi cerahat dolu birtakım sivilceler sarıyordu. İnekleri- sağan köylülerin ellerindeki çatlaklardan içeri bu sivilcelerin içindeki cerahatler, yani irinle karışık ölmüş mikroplar giriyordu: Böylece, köylüler sanki aşılanmış gibi hastalığa karşı bağışıklık kazanıyorlardı.
O zamanki İngiliz büyük elçisinin eşi Lady Montague bunu görmüş bir mektupla İngiltere’ye yazmıştı. Dr. Jenner böyle bir şeyin doğru olup olmadığını anlamak üzere denemelere başladı. Gerçekten, suçiçeği çıkaranlar nadiren çiçek hastalığına tutuluyorlardı.
Jenner 1796 yılında ilk denemesini yaptı: Suçiçeği çıkaran hastaların yaralarından az miktarda irin aldı. Bunu birkaç çocuğa aşıladı. Bu çocuklarda meydana gelen yaralardan aldığı irinlerle de ötekileri aşıladı. Bir müddet sonra suçiçeği ile aşılanmış dört çocuğa ayrıca çiçek mikrobu aşıladı. Çocukların hiçbiri çiçek hastalığına tutulmadı. Neticede çiçek aşısı, dolayısı ile tıp aleminde aşı, ilk defa olarak Jenner tarafından bulunmuş oldu.
Bugünkü -modern tıpta birçok hastalıkların aşısı vardır. Bu aşılar değişik usullerle hazırlanır. Hastalık yapma kuvvetleri azaltılmış canlı mikroplarla yapılan aşılar çiçek, veba, kuduz, verem, lekeli humma, tavuk kolerası ve şarbon aşıları gibi aşılardır.
Öldürülmüş mikroplarla hazırlanan aşılar salgın tehlikesinden korunmak veya mikroplu hastalıkların tedavisi veya teşhisi İçin kullanılır. Bunlar kolera, tifo, veba, Weil hastalığı ve lekeli hummaya karşı korunmak için hazırlanan aşılardır. Kuvveti azaltılmış mikrop toksinleriyle yapılan aşılar difteri, tetanos, dizanteri ve kızıl aşılarıdır.
Tifo, tifüs gibi bazı hastalıkların aşılan bîr enjeksiyon âletinin (şırınganın) içine konularak yapılır. Çiçek aşısı ise deriye sivri bîr şeyle çizikler yapıp bunun üzerine aşıyı sürmekle yapılır. Aşı, genel olarak yapılan kimseye birkaç yıl için bağışıklık verir. Fakat tamamen kurtulmak için arada sırada yeniden aşılanmak lâzımdır.
