Fiil ehliyeti nedir?Fiil ehliyetinin unsurları, koşulları nelerdir? Fiil ehliyetine göre gerçek kişileri hukuki durumları hakkında bilgi.
FİİL EHLİYETİ
Fiil ehliyeti (medeni hakları kullanma ehliyeti), bir kişinin bizzat kendi fiil ve işlemleriyle kendi lehine haklar, aleyhine borçlar yaratabilme İktidarıdır. Fiil ehliyeti aktif bir ehliyettir. Fiil ehliyetine herkes değil, ancak kanunun aradığı bazı şartlara sahip bulunan kişiler sahiptirler.
KOŞULLARI
Fiil ehliyetinin şartları Medeni Kanun‘ da düzenlenmiştir.
1-Olumlu Koşullar
a) Ayırt etme gücüne sahip olmak
Ayırt etme gücü, akla uygun biçimde davranma yeteneğidir. Yani, bir kişinin fiil ve işlemlerinin sebebini, sonuçlarını, kapsam ve etkilerini önceden görebilme ve bunlara uygun olarak hareket edebilme yeteneğidir.
b) Ergin olmak
Bir kimsenin Kanunun belirttiği yaş sınırını aşmış olması demektir. Medeni Kanuna göre 18 yaşını tamamlayanlara “ergin”, tamamlamamış olanlara ise “küçük” denir.
aa) Normal erginlik
Erginlik 18 yaşın doldurulmasıyla başlar. Medeni Kanun madde.11’de düzenlenen bu erginliğe “normal erginlik” denir.
bb) Erken erginlik
Henüz 18 yaşını doldurmamış kimselerin bazı durumlarda ergin sayılabilmesi halidir. 2 halde söz konusu olur:
bb1) Evlenme erginliği
MK’a göre evlenme kişiyi ergin kılar. Ancak bU{ nün için erkeğin veya kadının 17 yaşını doldurması ve ayrıca ana ve babalarının evlenmeye rıza göstermiş olmaları gerekir. Bunun yanında çok olağanüstü durumda mahkemenin iziniyle 16 yaşını doldurmuş bir kişide evlenebilir. Yani bu kişiler henüz 18 yaşını doldurmadan reşit sayılırlar.
bb2) 16 yaşın doldurulmasıyla kazanılan erginlik (fezkalade / olağanüstü erginlik)
Önemli bir sebep olması durumunda 16 yaşını dolduran kişiler ergin kılınabilir. Bu durumda mahkeme kişiyi ergin kılabilir. Bu kişiler reşit sayılırlar.
bb3) Mahkeme hükmüyle ergin kılınma
15 yaşını bitiren küçük kendi talebi ve velisinin rızasına gerek olmaksızın ile, yerleşim yerinin bulunduğu yer Aile Mahkemesince ergin kılınabilir. Ergin kılınma kararı ile, küçüğün yaşı büyümüş olmaz. Kişi sadece ergin sayılır. Ancak bu durumda kişilere sınırlı ergenlik tanınmıştır. Bu kişiler evlenemezler.
2-Olumsuz Koşul (Kısıtlı Olmamak)
Kısıtlı olmak, kanunun belirttiği sebeplerden birinin varlığı halinde ergin bir kimsenin fiil ehliyetinin mahkeme kararıyla sınırlandırılması veya tamamen kaldırılması demektir.
Medeni Kanuna göre kısıtlanma sebepleri şunlardır: “Akıl hastalığı”, “akıl zayıflığı”, “savurganlık”, “alkol ve uyuşturucu madde bağımlılığı”, “kötü yaşama tarzı”, “kötü yönetim”, “1 yıl veya daha uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı cezaya mahkum olma”, “yaşlılığı, sakatlığı, deneyimsizliği sebebiyle işlerini gerektiği gibi yönetemediğini ispat eden bir erginin kısıtlanmasını istemesi” gibi. Böyle kişiler kısıtlı sayılırlar ve kendilerini bir vasi atanır.
FİİL EHLİYETİNE GÖRE GERÇEK KİŞİLERİN HUKUKİ DURUMU
A) TAM EHLİYETLİLER
Fiil ehliyetinin bütün koşullarına sahip olanlardır. Yani ayırt etme gücüne sahip ve ergin olan ve kısıtlı bulunmayan kişilerdir. Tam ehliyetliler, fiil ehliyetine dahil bulunan bütün ehliyetlere sahiptirler.
B) SINIRLI EHLİYETLİLER
Aslında tam ehliyetli oldukları halde, bazı sebeplerden dolayı ehliyetleri belli konularda sınırlandırılmış olanlardır. Bunlar, “evli kişiler” ve “kendilerine yasal danışman atanmış olan kişiler”dir.
1-Evli Kişiler
Medeni Kanuna göre, eşlerden biri, aile konutunu diğer eşin açık rızası olmadan devredemez veya aile konutu ile ilgili kira sözleşmesini feshedemez.
2-Kendilerine Yasal Danışman Atanmış Olanlar
Kısıtlanmaları için yeterli bir sebep bulunmamakla beraber, korunmaları bakımından fiil ehliyetlerinin sınırlandırılması gerekli görülen ergin kişilerdir. Kendilerine yasal danışman atanmış bu kişiler, yasal danışmanlarının olumlu oyu olmaksızın belli bazı işlemleri yapamazlar. Eğer bu işlemleri yaparlarsa tek taraflı bağlamazlık yaptırımı (hükümsüzlük) geçerli olur.
C) SINIRLI EHLİYETSİZLER
Fiil ehliyetinin koşullarının tamamına sahip olmayan, sadece bir kısmına sahip olan kişilerdir. Kural olarak bu kişilerin fiil ehliyetleri yoktur. Fakat kanun bazı durumlarda bu kimseleri kısmen ehliyetli addetmiştir. Bunlar, “ayırt etme gücüne sahip küçükler” ve “ayırt etme gücüne sahip kısıtlılardır.
D) TAM EHLİYETSİZLER
Fiil ehliyeti hiç yoktur. Bunlar, ayırt etme gücünden yoksun kişilerdir. Ergin olmalarının hiçbir önemi yoktur. Hukuki işlemleri hüküm ifade etmez. Çünkü hukuki işlem ehliyetleri yoktur. Ayırt etme gücünden yoksun oldukları için, hukuken iradeleri de yok sayılır. Yasal temsilcilerinin izniyle bile hukuki işlem yapamazlar.
Yaptıkları işlemler hüküm ifade etmez, işlem yaptığı kişinin iyiniyetli olması yani durumun farkında olmaması bile işlemi geçerli kılmaz.
Tam ehliyetsizler, kişiye sıkı sıkıya bağlı olan haklarını da bizzat kullanamazlar. Yasal temsilcileri de bu hakları bunlar adına kullanamaz.
