Özsaygı nedir? Özsaygı ile ilgili kavramlar, özellikleri, öğrencilerin özsaygıları nasıl geliştirilir? Hakkında bilgi.
ÖZ SAYGI
Öz Saygıyla İlgili Kavramlar (Benlik İmgesi, İdeal Benlik, Öz Saygı)
Benlik, bireyin sahip olduğu bütün özelliklere ilişkin kendini değerlendirmesi olarak tanımlanabilir. Benlik kavramı ideal benlik, benlik imgesi ve öz saygıyı içine alan şemsiye bir kavramdır. Burada benlik imgesi; bireyin ne olduğunu, ideal benlik; bireyin olmayı arzu ettiği benini, öz saygı ise; bireyin ne olduğu ile ne olmak istediği arasındaki farka ilişkin duygularını içerir.
Benlik imgesi: Bireyin sahip olduğu zihinsel ve fiziksel özelliklerinin farkında olmasıdır. Bu da ailede ana-babaların çocuklarına ilişkin sözlü ya da sözlü olmayan davranışları ile oluşmaya başlar, okul yaşantıları ile oluşmaya devam eder. Yani benlik imgesi başkalarının verdiği geri bildirimden etkilenmektedir.
Bireylerin benlik algıları olumlu ya da olumsuz olabilir. Örneğin; ‘Ben başarılı bir öğrenciyim.’ algısı olumlu iken; ‘Ben çirkin bir insanım.’ algısı olumsuzdur. Birey kendisini nasıl biri olarak algılıyor ise ona göre davranır. Örneğin; ‘Ben matematik problemlerini rahatlıkla çözebiliyorum.’ algısına sahip birey, matematik çalışmaya devam edecektir. Oysa ‘Ben matematikte başarılı değilim; konuları anlayamıyorum.’ şeklinde bir algısı olan birey başarılı olmak için hiçbir çaba göstermeyebilir. Psikolojik danışma yardımı ile bireyin olumlu benlik algısına sahip olmasına yardım edilir.
Bireyin kendisini algılaması, gerçekte olduğu hali ile örtüşmezse problemler ortaya çıkar. Çünkü birey ulaşmak istediği benliğini (ideal benlik) belirlerken, mevcut benlik algısını dikkate alır. Örneğin; çok kilolu olduğunu düşünen ancak normal bir kiloda olan bir ergen, kilo vermek için uğraşarak çok zayıflayıp sağlık problemleri yaşayabilir. Ya da birey kendi yeteneklerini olduğundan fazla değerlendirdiği için ulaşabileceğinden yüksek hedefler belirleyebilir ve bu durum onun başarısız olmasına neden olduğunda olumsuz bir benlik algısı geliştirebilir.
Bireyin kendine ilişkin olumsuz olan ve gerçeğe uygun olmayan bir benlik algısı geliştirmesi onun öz saygı düzeyini düşürür.
İdeal Benlik: Çocuk benlik imgesinin gelişmesiyle yavaş yavaş sahip olması gereken özelliklerin (idealler) farkına varır. Bu idealler genellikle içinde yaşanılan toplum tarafından değerli kabul edilen ideal standartlardır. Temiz, düzenli, uslu, zeki olmak vb.
Öz Saygı: Bireyin kendisine biçtiği değerdir. Bireyin “ideal benlik” ile “benlik imgesi” arasındaki farkı değerlendirmesi ile oluşur. Kişinin algıladığı “ben”i ile olmak istediği “ben” arasındaki fark bize o bireyin öz saygı düzeyini verir.
Öğrencilerin Öz Saygıları Nasıl Geliştirilebilir?
Bireye yaklaşım tarzı, onunla kurulan ilişkinin ve iletişimin niteliği, öz saygı üzerinde etkilidir.
Öğrencilerin düşük öz saygı geliştirmelerine yol açan şey, başarısızlıkları değil, çevresinde yer alan kişilerin bu başarısızlığına verdiği olumsuz tepkilerdir. Bu açıdan bakıldığında, öğrencilerin hem ruh sağlıkları hem de okul başarıları üzerinde etkili olan öz saygının gelişiminde öğretmene büyük görevler düşmektedir. Aşağıda öğretmen tarafından yürütülebilecek öz saygıyı yükseltme etkinliklerine örnek verilmiştir:
• Öğretmen, sıcak, destekleyici, sosyal açıdan aktif, düzenli ama rahat, özgür bir sınıf ortamı sağlamaya çalışmalıdır.
• Öğretmen, içten olmalıdır. Öğretmen öğrencilerle olan ilişkilerinde doğal olmalı, savunucu tutumlar sergilememelidir.
• Öğretmen, öğrencinin kişiliğini yargılamadan ve eleştirmeden olduğu gibi kabul etmeli, öğrenciye saygı duymalıdır.
• Öğretmen, öğrencilerine empatik bir anlayışla yaklaşmalıdır.
• Öğretmen, öğrenciyi aşağılamadan olumlu bir benlik algısı oluşturmak amacıyla, öz saygı geliştirici dil kullanmalıdır.
• Öğretmen, her derste her öğrenciyle hiç değilse belli düzeyde kişisel bir ilişki kurmalıdır.
• Öğretmen, her öğrencisini kişisel olarak tanımaya ve öğrencilerine isimleriyle hitap etmeye çalışmalıdır.
• Öğretmenin bütün bunları yapabilmesi için kendisinin yüksek öz saygıya sahip olması gerekmektedir.
