Alternatif koşullanma türleri, süreçleri nelerdir? Alternatif koşullanma türleri hakkında bilgi.
Alternatif Koşullanma Türleri
1. Gecikmeli koşullama:
Bu koşullanmada nötr uyarıcı koşulsuz uyarıcıdan önce sunulur. Ancak koşulsuz uyarıcı, nötr uyarıcı devam ederken verilir. Başka bir ifadeyle İki uyarıcının sunumunda örtüşme olur.
Örneğin, köpeğin zil sesi ile elektrik şoku arasında bağlantı kurması isteniyorsa, önce ortama zil sesi verilir ve ses henüz durdurulmadan şok verilir. Bu süreç genellikle en etkili koşullama düzenlemesi olarak değerlendirmektedir.
Gecikmeli koşullanma kendi içinde iki kısma ayrılır.
a. Kısa gecikmeli koşullanma :
b. Uzun gecikmeli koşullanma :
2. Kısa zaman aralıklı koşullama (İzli-ize koşullama):
Bu koşullama sürecinde nötr uyarıcı, koşulsuz uyarıcıdan önce verilir. Nötr uyarıcının sunumu bittikten sonra koşulsuz uyarıcı verilir. Bu nedenle iki uyarıcı örtüşmez.
Örneğin, köpeğe önce zil sesi verilir, zil sesin sunumu bittikten sonra elektrik şoku verilir. Elektrik şoku verildiğinde artık ses yoktur. Bu koşullamada iki uyarıcının verilmeleri arasındaki süre kısa olduğundan dolayı geciktirilen koşullama kadar etkili olduğunu söylemek mümkündür.
3. Eş zamanlı koşullama:
Bu koşullamada nötr uyarıcı ile koşulsuz uyarıcı aynı anda verilir. Köpeğe aynı anda zil sesi ve elektrik şokunun verilmesi bu türden bir koşullamadır.
Bu koşullamanın diğer ikisi kadar etkili olmadığı söylenebilir. Bunun nedeni ise iki uyarıcının aynı anda verilmesinin nötr uyarıcının koşulsuz uyarıcıyı iyi yordamamasıdır.
4. Geriye doğru koşullama (Tersine koşullama):
Bu koşullamada nötr uyarıcı koşulsuz uyarıcıdan sonra verilir.
Örneğin, köpeğe önce elektrik şoku ardından zil sesinin verilmesi bu türden bir koşullamadır. Böyle bir sürecin az bir koşullama ile sonuçlandığı veya koşul-lamayı sağlamadığı tespit edilmiştir.
NOT
Rescorla gibi bazı bilim adamlarının çalışmaları bu tip bir dizilimin “koşullu ketleme” ile sonuçlandığını yani koşullu uyarıcının koşulsuz uyarıcının yokluğuna (geriye koşullanma-olumsuz habercilik) işaret ettiğini kanıtlamıştır.
Koşullu Ketleme:
Klasik koşullamada bir koşullu uyaran eğer bir başka uyaran tarafından ortaya çıkarılan koşullu bir tepkinin ortaya çıkmasını önlüyorsa ya da bu tepkinin derecesinde bir azalmaya neden oluyorsa bu uyarana koşullu ketleyici veya ketleyici koşullu uyaran denir.
Yukarıda anlatılan farklı koşullama süreçlerinin etkinlik derecesi, farklı uyarıcı durumları İçin değişebilir. Örneğin, geriye doğru koşullama etkili olmayan bir düzenleme olarak görülse de özellikle korku gibi duygusal tepkilerle ilişkili koşullama durumlarında etkili olabilmektedir. Örneğin, nötr uyarıcı olarak akrep, koşulsuz uyarıcı olan elektrik şokundan sonra verilse de, akrebin görüntüsü korku tepkisine yol açabilmektedir. Bu durum çoğu hayvan türlerinin ve insanların da belli tür olaylardan korkmalarına yönelik türe özgü eğilimleri olduğunu akıllara getirmektedir. Türe özgü kalıtsal eğilim koşullama süresini etkileyen bir faktördür.
5. Temporal (zamana) koşullama:
Bireyin ritmik zaman dilimlerine koşullanmasıdır. Bu koşullamada zaman dilimleri nötr uyarıcı (sonra koşullu uyarıcı haline gelir) olarak kullanılır. Dolayısıyla İnsanların zamana bağlı olarak oluşan bazı alışkanlıklarında temporal koşullamanın etkili olduğunu söyleyebiliriz.
Örneğin, ikindi simidi, beş çayı, uzun bir süre annesi tarafından gece üçte çiş için kaldırılan bir çocuğun bir süre sonra annesi kendisini kaldırmaya gelmeden o saatte uyanması.
