Anüs ve anüs kanalı nedir? Hayvanlarda ve insanlarda anüs ve anüs kanalının yapısı ve görevleri nelerdir, hakkında bilgi.
Anüs ve Anüs Kanalı Nedir? Hakkında Bilgi
Anüs
Anüs, omurgalıların ve birçok omurgasız hayvanın sindirim borusunun son bölümü ve dışarıya açılan deliğidir. İnsanda, kalınbağırsağın sonundaki anüs kanalı ile anüs deliğinden oluşur. İşlevi, dışkıyı vücuttan dışarı atmaktır. Anüs kanalını kuşatan çok sayıdaki kan damarı bazen genişleyerek yırtılabilir; basur ya da hemoroit adı verilen bu ağrılı hastalık kanamaya ve damarların anüs deliğinden dışarı sarkmasına yol açabilir.
Hayvanlarda değişik anüs yapıları ve farklılaşmaları görülür. Kuşların anüsü, keseye benzer bir kovuk biçimindedir; suyun emilmesi, idrarın ve sindirim artıklarının atılması, dışkılık ya da kloak denilen bu bölümde gerçekleşir. Kurbağalarda ve sürüngenlerde de, kuşlarınkiyle aynı işlevi gören bir dışkılık vardır; aradaki tek fark, kuşlarda üreme sisteminin de artıklarını dışkılığa boşalmasıdır. Tatlı su istakozunun artbağırsağı ve anüsü boruyu andırır; hayvan kabuk değiştirirken, bağırsağın iç duvarı da vücuttan soyulur ve anüs deliğinden dışarı çıkar. Anüsü ağzının hemen yanında olan mürekkepbalığı bir düşman tarafından ürkütüldüğünde, anüse bağlı bir salgı bezinden mürekkebimsi bir madde salgılar; bu madde de hem hayvanın görülmesini; hem de düşmanın koku almasını güçleştirir. Kokarcalarda da, hayvan ürkütüldüğü ya da uyarıldığı zaman pis bir koku yayan özel bir anüs bezi vardır.
Anüs kanalı
Anüs kanalı, birçok hayvanda sindirim borusunun son bölümüdür; devamı olduğu düzbağırsak (rektum) ile aralarındaki temel fark, iç yüzeyini döşeyen mukozamsı zar katmanının (endoderm) deriye benzeyen bir dokuya (ektoderm) dönüşmüş olmasıdır. İnsanda anüs kanalının uzunluğu 2,5-4 cm, çapı ise düzbağırsaktan daha dardır. Kanal üç bölüme ayrılır: rektum kolonları denen, uzunlamasına kıvrımların bulunduğu üst bölüm; dışkının atılmasını denetleyen iç ve dış büzücü kasların yer aldığı alt bölüm; kanalın dışarıya açıldığı anüs deliği.
Anüs kanalı, pelvis diyaframı denen kas yapısının içinden geçtiği noktada düzbağırsağa bağlanır. Üst bölümde, mukozamsı zar katmanının içinde bulunan 5-10 kadar dikey kıvrıma anüs ya da rektum kolonları adı verilir. Kolonların her birindeki küçük atar ve toplardamarlar, düzbağırsak ile anüs çevresinde kan dolaşımını sağlayan damarların uç bölümleridir. Buradaki toplardamarların genişlemesiyle, basur memesi ya da hemoroit denilen oluşumlar ortaya çıkar. Üst bölümü döşeyen mukozamsı zar katmanı, kalınbağırsağın öbür bölümlerine benzer. Burada, mukus salgılayan ve emici özelliği olan hücreler vardır.
Anüs kolonlarının alt bölümleri, anüs kapakçıkları olarak bilinen, eşmerkezli, küçük dairesel mukoza kıvrımlarıyla birbirine bağlanır. Kapakçıklar arasında, lenf kanallarına ve düğümlerine açılan küçük anüs kovukları bulunur. Bunlar bazen mikrop kaparak apseye dönüşür. Anüs kanalının iç çeperi, kıl ve salgı bezi olmayan yumuşak ve nemli bir katmanla kaplıdır; dışa doğru, kıl ve bez içeren sert bir katmana dönüşür. Bu sert, boynuzsu katman, anüs deliğini ve vücut yüzeyini kaplayan deriyle devam eder. Anüs kanalının her iki bölümünde de, kanalın genişlemesini ve daralmasını sağlayan dairesel ve uzunlamasına kas katmanları vardır. Anüs deliği, kasıldığında birkaç kıvrım yapan boynuzsu deriden oluşur. Bu kıvrımlar, anüs deliği açıldığı zaman derinin yırtılmadan gerilmesine olanak verir. Anüs deliğinin hemen bitişiğinde olmasa da yakınındaki deride ter bezi olarak işlev gören salgı bezleri vardır. Anüs kanalının alt bölümü ve anüs deliği, dışkının geçmesini düzenleyen iki büzücü kas yapısıyla donatılmıştır. Kanalın iç yüzünün devamı olan iç büzücü kas, eşmerkezli, dairesel kas dokusu katmanlarından oluşmuştur ve istemli denetime bağlı değildir. Buna karşılık dış büzücü kas, anüs kanalının ve anüs deliğinin dış çeperini çevreleyen bir istemli (çizgili) kas katmanıdır. Bu kasların gelişiminin henüz tamamlanmadığı yaşamın ilk yılları dışında, anüs deliği istemli olarak genişletilebilir ya da daraltılabilir.
Sindirim artıkları düzbağırsaktan geçerek anüs kanalına ulaşır. Düzbağırsaktan gelen sinir uyarıları iç büzücü kasın gevşemesine, dış büzücü kasın ise kasılmasına neden olur; kısa bir süre sonra dış büzücü kas da gevşeyerek dışkının boşaltılmasına yardımcı olur. Pelvis diyaframı ve öbür uzunlamasına kaslar, dışkının geçişi sırasında anüs ile düzbağırsağı yukarıya doğru çekerek dışarı itilmekten korur.
Anüs kanalındaki sinirler, büzülme yanıtının ve ağrı duyumunun iletilmesini sağlar. Kanalın alt bölümü, ısı değişimlerine, yüzeysel kesik ve sıyrılmalara oldukça duyarlıdır.
