Arpa nedir, nasıl bir bitkidir? Arpanın özellikleri, çeşitleri, yetiştirilmesi, kullanım alanları, besin değeri nedir, arpa hakkında bilgi.
Arpa Hakkında Bilgi
Arpa birçenekli kapalı tohumluların Buğdaygiller familyasından bir bitkidir. Hayvan yemi olarak büyük değeri vardır.
Arpa çok kuru ve çok nemli olmayan her toprakta yetişir, soğuğa ve sıcağa karşı dayanıklıdır. Bilhassa kuzeyde kısa süren yaz mevsiminde 70. paralel üzerindeki memleketlerde bile yetişir. Akdeniz memleketlerinde dağların 2000 metre yüksekliklerine bile ekilebilir.
Ekimi, hasadı ve bakımı aynen buğdayınki gibidir. Arpa başakları 2, 4 veya 6 sıralı olabilir. Birçok çeşitleri vardır. Azotlu maddesi zengin olan arpa çeşitleri geniş ölçüde hayvan yemi olarak kullanılır, daha çok genç hayvanlara verilir. Memleketimizde «siyah arpa» ve «beyaz arpa» diye anılan iki cins arpanın unu birçok yerlerde ekmek hamuruna karıştırılır.
Arpa Ekimi
Tohumluğa seçilecek arpa tanelerinin yeter derecede dinlenmiş, olgun ve dolgun olması gerekir. Böyle bin arpa tanesinin ağırlığı 40-50 gram olmalıdır. Arpa genel olarak ilkbaharda ekilirse de kurak bölgelerde daha erken, kışı sert ve uzun olan yerlerde daha geç ekilir. Kışlık arpa mümkün mertebe sonbaharda ekilir. Böylece soğuklar bastırıncaya kadar, arpanın iyice kuvvetlenmiş olması sağlanır. Arpa çok seyrek ekilirse yabancı otlar sarar, çok sık ekilirse yatma tehlikesi baş gösterir.
Tohumu toprağın yüzünden 3-4 cm. derine gömmek gerektir. Kurak yerlerde daha derine gömülmesi lâzım gelir. Tarlada yağmur görmemiş ve iyice olgunlaşmış arpanın rengi sarı olur. Tohum iyi seçilirse, toprak da mümbit olursa bir dönümden 75-450 kilo kadar arpa alınabilir.
Bira İmalinde
Arpa aynı zamanda bira imalinde de kullanılır. Bira yapmak için arpa taneleri çimlendirilir, sonra kurutulur. Taneler ayrıldıktan sonra geriye kalan kök ve yaprak kısımları ayrılır. Buna arpa filizi denir. Bunlar da yem olarak hayvanlara verilir.
Arpa filizinden ayrılmış olan biralık arpa taneleri şerbetçiotu ile kaynatılır, sonra süzülür. Durulma fıçıları adı verilen fıçılarda durulan bira üstte kalır. Tanelerin kabuğu, yağlar, şekerleşmiş nişasta fıçının dibine çöker. Buna bira posası veya arpa posası adı verilir. Bu posa da hayvanlara yem olarak verilir. Bira imali için iki sıralı arpa diğerlerine tercih edilir.
Arpa Bitkisinin Özellikleri
Arpa, buğdaygiller (Poaceae ya da Gramineae) familyasının Hordeum cinsinden tahıl bitkileri ve tohumlarıdır. Gövdesi yuvarlak, içi boş ve düğümlü, yapraklan şerit biçiminde, başakları kılçıklıdır. Ekimi yapılan başlıca arpa türleri başak özelliklerine göre üçe ayrılır: Hordeum vulgare altı sıralı arpadır, boğumlu olan başak eksenindeki her boğumda üç başakçık, her başakçıkta da taneyi (tohum) oluşturan küçük, verimli bir çiçek bulunur; Hordeum distichum iki-sıralı arpadır, ortada taneyi oluşturan verimli çiçekler, yanda da kısır çiçekler yer alır; Hordeum irreguläre ise ekimi en az yapılan türdür, ortada verimli çiçekler, kenarda karışık halde verimli ve kısır çiçekler vardır. Genellikle kavuzlu olan arpa taneleri 8-12 mm uzunluğunda, 3-4 mm genişliğinde, 2-3 mm kalınlığındadır; krın bölümleri uzunlamasına yarıktır.
Kaynak: pixabay.com
İlk arpa ekiminin tarihöncesi zamanlarda, Güneydoğu Asya’da ve Etiyopya’nın yüksek bölgelerinde yapıldığı sanılmaktadır. Arpa ekiminin Mısır’da İÖ 5000, Mezopotamya’da İÖ 3500, Avrupa’nın kuzeybatısında İÖ 3000, Çin’de İÖ 2000’e değin uzandığına inanılır. Arpa, 16. yüzyıl boyunca birçok Avrupa ülkesinin, Romalıların, Yunanlıların ve İbranilerin ekmek yapımında kullandıkları başlıca tahıl olmuştur.
Ilıman, kutupaltı ya da astropik iklimlere uygun çeşitleri olan arpa, öbür tahıllara oranla değişik iklimlere daha kolay uyum sağlayabilir ve daha kısa sürede büyüyüp, olgunlaşabilir. Himalaya yamaçlarında olduğu gibi, ılık mevsimi çok kısa süren sert iklimli bölgelerde bile üretilebilir; ancak bu koşullarda, öbür bölgelerden daha az ürün alınır. Kuru sıcaklara öbür küçük tanelilerden daha dayanıklı olan arpa, genellikle ağustosta ekildiği Kuzey Afrika’nın çölümsü bölgelerinde iyi yetişir. İlkbahar ekimi, Kuzey Amerika ve Avrupa’nın batısındaki soğuk ve nemli bölgelerde iyi sonuç vermektedir.
Dünyanın bir yıllık arpa üretimi 1970’lerin sonlarında yaklaşık 96 milyon hektarlık alandan 180 milyon ton olmuştur. Dünya üretiminin yarısına yakını hayvan yemi, geriye kalanı da insanlar için çeşitli besin maddeleri ve malt yapımında kullanılır. Bira çoğunlukla çimlendirilmiş arpadan yapılır ve dünya arpa üretiminin yüzde 10’dan fazlası bu amaçla tüketilir. Çimlendirilmiş arpa ayrıca damıtık içkilerin üretiminde de kullanılır.
Besin Değeri
Arpa, yüksek oranda karbonhidratların yanı sıra protein, kalsiyum, fosfor ve az miktarda B vitamini içerir. Bileşimindeki glüten (esnek bir protein) yüzdesi düşük olduğu için, arpa unu gözenekli ve yumuşak ekmek yapımında kullanılmaya uygun değildir. Arpanın en çok tüketilen tahıl olduğu Kuzey Afrika ve Asya’nın bazı bölümlerinde arpa unundan mayasız ya da yassı ekmek ve lapa yapılır. Kavuzlarından ve kepek tabakalarından temizlenen parlatılmış arpa taneleri dünyanın pek çok ülkesinde çorbalara katılır. Arpanın yumuşak samanı da genellikle hayvanlar için yatak ve tokluk verici besin maddesi olarak kullanılır.
Türkiye’de buğdaydan sonra en çok yetiştirilen “serin iklim tahılı” arpadır. Güç koşullara buğdaydan daha dayanıklı olduğu için, ülkenin her yerinde yetiştirilmekle birlikte, üretimde birinci sırayı İç Anadolu Bölgesi alır. En çok arpa yetiştirilen iller Konya, Ankara, Şanlıurfa, Âfyonkarahisar, Eskişehir ve Diyarbakır’dır. 1988’de Türkiye’nin toplam arpa üretimi 7,5 milyon ton olmuştur.
Arpa ekimi, iklim koşullarına bağlı olarak yaz ya da güz mevsiminde yapılır. 1970’lerde bira sanayisinin gelişmesiyle hem üretim, hem de “tokak” ve “zafer” gibi biralık arpa çeşitlerine yönelim artmıştır.
Kaynak: pixabay.com
Arpa Nedir? Sözlük Anlamı
- “Arpa”
1. isim, bitki bilimi Buğdaygillerden bir bitki (Hordeum vulgare)
“Buğdayla arpadan başka ne biter bu topraklarda?” – F. R. Atay
2. Bu bitkinin ekmek ve bira yapımında kullanılan, hayvanlara yem olarak verilen taneleri
3. Rüşvet
“arpa samanıyla, kömür dumanıyla ” “yararlanılan nesneleri eksiklikleriyle birlikte kabullenmek gerekir” anlamında kullanılan bir söz - “arpa eken buğday biçmez ”
“kötü davranışın karşılığı iyi olmaz” anlamında kullanılan bir söz - “arpa unundan kadayıf olmaz ”
“kötü gereçle iyi şey yapılamaz” anlamında kullanılan bir söz - “arpa ektim, darı çıktı ”
ters sonuç veren işler için söylenen bir söz - “arpası çok gelmek ”
coşmak, azmak, kudurmak - “arpa verilmeyen at, kamçı zoruyla yürümez ”
“bir kişinin verimli olarak iş görmesi, onun geçiminin sağlanmasına bağlıdır” anlamında kullanılan bir söz - “arpa şehriye ”
Arpa biçiminde dökülmüş şehriye - “arpa suyu ”
Bira
“Üzüm suyuna, arpa suyuna, arada olmak şartıyla imamsuyuna yüzüm yoktur.” – S. F. Abasıyanık - “arpa güvesi ”
Tahıllara dadanan bir tür güve - “arpa ekmeği ”
Arpa unundan yapılan ekmek
“Bilmezsin belki arpa ekmeği de İran’da fakirliğin sembolüdür.” – T. Buğra - “yemlik arpa ”
Hayvanlara yiyecek olarak verilen bir tür arpa
