Dünyamızın uydusu ayın büyüklüğü, yüzölçümü, özellikleri nelerdir? Ayın yüzey şekilleri, biçimi nelerdir? Ay hakkında bilgi.
Ay, 1.737 km yarıçapında ya da 0.2724 yer yarıçapında ve küreseldir. Yüzeyi 2.8×10^7 km2 (0.0743 yaklaşık yer yüzeyinin 3/40’ı) ve hacmi 2.2×10^25 cm^3’tür. (0.0203 yaklaşık yer hacminin 1/49’u). Yapay ay uyduları gözlem verilerine göre, kütlesi çok duyarlı olup yer kütlesinden 813 kez daha küçük ve 7.35 x gr’a eşittir. Ortalama yoğunluğu 3.34 gr/cm3 ‘tür. Yer kabuğundaki kayaların yoğunluğuyla aynıdır. Çekim ivmesi, Yer’inkinin yaklaşık 1/6 ya da 162.3 cm/sn^2 ‘dir.
Ayın Yüzeyi: Ay, Güneş’ten gelen ışığın yalnız % 7.3’ünü yansıtır. Güneş ışığının dolunay ışığına oranı, ortalama 465 bindir. Öyle ki, tüm gökyüzü aylarla çevrili olsa, sağlayacağı aydınlanma Güneş’inkinin beşte biri olacaktır. Ay’ın atmosferi olmadığı için yüzey ısısı, gündüz 100°C ve gece -120°C arasında değişir. Bir teleskopla gözlendiğinde en çok göze çarpan özellikleri, yanardağ ağızları ve büyük dağlarla kaplı olan engebeli arazisidir. 1610’da Galileo ile başlayan ve sonra gelişen gözlemlerle ayrıntılı haritaları çıkarıldı. İlk kez 1647’de J. Hevelius, yayımladığı Ay haritasındaki dağlara, Dünya ‘dakiler gibi Apeninler, Alpler vb adlar verdi. 1651’de G. Riccioli, Ay yüzeyindeki geniş karanlık düzlüklere Fırtınalar Okyanusu, Bunalımlar Denizi ve tek olan dağlara ünlü gökbilimcilerin anısına Kopemik, Kepler, Tycho Brahe vb dedi. Bu adlar bugün de kullanılır; sonradan birçok ünlünün de adı eklendi.
19. yüzyılda Alman gökbilimcilerinden J. von Madler ve J. Schmidt teleskop gözlemlerinden elde edilen verilere birleştirerek ayrıntılı bir Ay haritası yayımladılar. 19. yüzyılın sonlarında Fransız gökbilimcilerinden M. Loewy ve P. Puiseux, Paris Gözlemevi’nden sağladıkları fotoğraflarla büyük bir Ay Atlası çıkardılar. ABD’deki Lick Gözlemevi, Ay’ın fotoğraf albümünü yayımladı ve 20. yüzyılın ortalarında G. Kuiper, çeşitli gözlemevlerinden çekilmiş fotoğraflarla hazırlanan birkaç ayrıntılı Ay Atlası’nı birleştirdi.
Ay’ın üzerinde dikkati çeken en önemli oluşumlar yanardağ ağızları, dağlar, sıradağlar ve susuz denizlerdir. Yanardağ ağızlarının çapı, birkaç 100 m’den çoğunluğu 15-20 km’ye kadar değişir; 200 km’den büyük olanları da vardır. Normal büyüklükteki bir teleskopla çok sayıda küçük ağızlardan yaklaşık 30 bin tanesi gözlenebilir. Oluşturdukları gölgelerin ölçülmesiyle tepelerin yüzeydeki yükseklikleri bulunabilir. Bu yöntemle görülen bölümün yükselti ölçümünü gösteren haritalar yapıldı. Sovyet N. Kozyrev’in gözlemine göre, yanardağ ağızlarından en azından bir bölümü yanardağ patlaması sonucunda oluştu. Fakat 1958’den bu yana Kozyrev’in gözlemi dışında hiçbir yanardağ patlamasına rastlanmadığından, öncekilerin oluşumunu açıklayan ikinci kuram geliştirildi: Göktaşı bombardımanı. Ay’ın atmosferi olmadığından her yıl milyarlarca göktaşının yüzeyine çarpmasıyla yanardağ ağızları ortaya çıkar.
