Basınç nedir, ne demektir? Atmosfer basıncı nedir? Basınç nasıl ölçülür, basınç birimleri nelerdir? Basınç hakkında bilgi.
Basınç Nedir?
Basınç; bir kuvvetin kendisine engel olan bir yüzey üzerine yaptığı zorlamadır.
Bir yüzeye tüm olarak etki eden kuvvete “basınç kuvveti” birim yüzeye etki eden kuvvete ise “basınç şiddeti” ya da kısaca “basınç” adı verilir. Basınç kullanıldığı alana bağlı olarak değişik birimlerle belirtilir. Bunlardan en çok kullanılanları, atmosfer, bari, piez ve paskal dır. Birçok durumda da birim kesitteki sıvı yüksekliği olarak verilir. 76 cm Hg gibi, 1 atmosfer 76 cm yüksekliğinde 1 cm2 kesitinde cıva sütununun ağırlığıdır. Bari, CGS sisteminde kullanılan bir birim olup 1 cm2’lik yüzeye 1 din’lik kuvvetin yaptığı basınçtır. Bari çok küçük bir birim olduğundan pratikte 103 katı olan milibar ve 106 katı olan bar kullanılır. 1 atmosfer 1.013 bara eşittir. MTS sisteminde basıncın temel birimi piez’dir. Bu, 1 sten’lik kuvvetin 1 m2’lik yüzeye yaptığı basınçtır. Hektopiez ve miriyapiez üskatları, santipiez de askatıdır. 1 hektopiez 10^6 bari yani 1 bardır. MKS birim sisteminde paskal ya da metrekare başına newton olarak ölçülür.
Gazın Basıncı
Bir gazın içinde bulunduğu kaba etki ettirdiği basınç, Brown hareketleri nedeniyle moleküllerin çeperlere çarpmaları sonucudur. İdeal gazlarda basınç, ortamın mutlak sıcaklığıyla doğru, hacmi ile ters orantılı olarak değişir. Durgun akışkanların basıncı hidrostatik basınç olarak tanımlanır ve bu akışkanın ağırlığı, içinde daldırılan cismin ya da bulunduğu kabın tepkisine eşittir. Hidrostatik basınç; kabın biçimine, kesit alanına değil ölçüldüğü derinliğe bağlıdır. Hareketteki akışkanların basıncı, hidrodinamik basınç olarak tanımlanır. Sürtünmesiz ve sıkışmayan akışkanların basınçları hızları ve yükseklikleri arasındaki bağıntı “Bernulli denklemi” ile verilir.Buna göre bir boru içinde akan akışkanın, borunun dik kesiti küçüldükçe basıncı azalır, hızı artar. Basınç iki yoldan ölçülür: Manometrelerle ya da mekanik aletlerle.
En basit biçimiyle manometre, kolları üzerinde bir ölçek işaretlenmiş ve bir bölümü sıvıyla doldurulmuş u biçiminde bir cam tüptür. Kullanılan sıvı genellikle cıva, ispirto ya da renkli sudur. Herhangi bir kola etki ettirilen basınç, kollardaki sıvı yüzeyinin düzeyini değiştireceğinden, düzeyler arasındaki dik yükseklik farkı ya da bu farkı oluşturan sıvının ağırlığı basıncı verir. Kollardan birinin havası boşaltılmış ve kapatılmışsa okunan değer gerçek basınç değeridir. Mekanik ölçü aletleri, basınç etki ettiğinde metal bir elemanın biçim ya da hacim değiştirmesi olayına dayanır. Bu biçim değiştirme bir göstergeye bağlanıp kalibre edilmek yöntemiyle basınç mekanik olarak ölçülür.
Atmosfer basıncı: Atmosferin herhangi bir noktasında yalnızca atmosfer gazlarının ağırlıkları dolayısıyla oluşan ve barometreyle ölçülen basınç. 15°C de 760 mm Hg ya da 1013 milibar basınç 1 atmosfer basıncı olarak kabul edilmiştir.
Kaynak – 2
Basınç
Basınç, fizik bilimlerinde, birim alana düşen dikey kuvvet ya da kapalı kap içindeki bir akışkanın bir noktasındaki gerilimdir. Taban alanı 100 cm2 olan 50 kg ağırlığındaki bir kutunun bulunduğu yüzeye uyguladığı basınç, kuvvetin, uygulandığı alana bölünmesiyle elde edilen değere eşittir; başka bir deyişle cm2 başına yarım kg’dir (0,5 kg/cm2). Yer atmosferinin yeryüzü üzerindeki her birim alana etki eden ağırlığına atmosfer basıncı denir; bu basıncın değeri deniz düzeyinde cm2 başına yaklaşık 1 kg’dir. Kapalı bir kaptaki gazın yarattığı basınç, sayısız gaz molekülünün hızlı ve sürekli bombardımanı nedeniyle kabın yüzeylerinde oluşan kuvvetlerin ortalama etkisinden kaynaklanır. Bir gaz ya da sıvının mutlak basıncı, atmosfer basıncının etkisini de içermek üzere, yarattığı toplam basınca eşittir. Sıfır değerdeki bir mutlak basınç, boş uzaya ya da tam bir boşluğa (vakum) karşılık gelir.
Yer yüzeyinde sıradan aygıtlarla yapılan basınç ölçümleri (örn. bir otomobil lastiğindeki basıncın ölçümü), yalnızca atmosfer basıncının üzerindeki değerleri gösterir. Örneğin, lastikteki basıncı ölçen aygıt cm2 başına 2 kg’lik bir değeri gösterdiğinde, havanın lastik içinde uyguladığı mutlak basınç, atmosfer basıncıyla birlikte cm2 başına 3 kg’dir. Atmosfer basıncının altındaki basınçlar ise bu tür aygıtlarla ölçüldüğünde eksi değer verir ve kısmi bir hava boşluğunu gösterir. Hidrostatik basınç, kapalı kaptaki bir akışkanın (sıvı ya da gaz) içindeki her noktada ve bütün doğrultularda eşit olarak uygulanan gerilim ya da basınçtır. Bu, denge halindeki bir akışkan içinde mümkün olan tek gerilimdir.
Bir kaya kütlesine çevresindeki kayaların uyguladığı gerilimi belirten litostatik basınç ise, bir bakıma akışkanlardaki hidrostatik basınca benzer biçimde, yerkabuğunda oluşan basınçtır ve Yer yüzeyinden derine doğru inildikçe artar.
