Besinlerin vücudumuzdaki görevleri nelerdir? Ne gibi yararlar sağlarlar? Protein, karbonhidrat ve vitamin neden gereklidir, vücudumuzdaki görevleri hakkında bilgi.
Besinlerin Vücudumuza Sağladığı Yararlar
Besinler canlı varlıkların büyümelerini, çalışmalarını, —kısacası— yaşamalarını sağlayan maddelerdir. Vücut bunları dışarıdan alır, fiziksel, kimyasal işlemlere uğratır; gerekenleri tutar, işine yaramayanları dışarı atar. Besinsiz hayat olmaz.
Kaynak : pixabay.com
Besinin vücuda sağladığı güç çıkardığı ısıya bağlıdır. Bundan ötürü de, besin maddelerinin sağladığı güç, ısı ölçüsü olan, kalori ile ölçülür. Vücudumuza alıp sindirdiğimiz besinler başlıca üç iş görürler:
- Vücut dokularını yapar, geliştirir, korurlar; bozulan dokuları onarırlar.
- Sonradan kullanılmak üzere, birikirler. Gerekince, ısı haline geçerek, vücudumuza güç sağlarlar.
- Yaşamamızı, sağlığımızı düzenlerler.
KALORİ NEDİR?
Besinlerin hepsi aynı gücü vermez; vücut için kimisi daha çok, kimisi daha az yararlıdır. Besinlerin verdiği gücün kalori ile ölçüldüğünü söylemiştik.
Kalori nedir?
- 1 litre suyun sıcaklığını 1 santigrat derece yükselten ısıya 1 kalori denir.
Besinler içinde en yüksek kalori değeri olanlar yağlar’dır. Ondan sonra da karbohidratlar, proteinler gelir. Başlıca besin maddeleri karbohidratlar, yağlar, proteinler, madensel tuzlar, su, vitaminlerdir. Şimdi bunları sırasıyla gözden geçirelim.
EN KALORİLİ BESİN: YAĞ
En yüksek kalori veren besinlerdir. 100 gram yağ 810 kalori verir. Orta çapta bir insanın günde 40 – 60 gr. yağa ihtiyacı vardır. Başlıca iki çeşit yağ vardır: 1) Hayvansal Yağlar; 2) Bitkisel Yağlar.
- Hayvansal Yağlar. — Sütten, ya da hayvanların içyağından yapılan yağlardır. Tereyağ, yemeklik sadeyağ (sağyağ) sütten yapılır; margarin ise kasaplık hayvanların içyağlannı bitkisel yağlarla karıştırarak elde edilir.
- Bitkisel Yağlar. — İçinde bol yağ bulunan ayçiçeği, zeytin, fındık, ceviz, susam, haşhaş gibi yağlı bitkilerden elde edilir. En çok kullanılanları zeytinyağı, ayçiçeği yağı’dır.
Bitkisel yağlar sıvı, katı olmak üzere iki çeşittir. Sıvı yağlar sağlığa en uygun olanıdır. Katı bitkisel yağlar da hayvansal yağlar gibi orta yaşlı kimselere zararlı olabilir.
CANLILIK KAYNAĞI: KARBOHİDRATLAR
Karbohidratların 100 gramı 400 kalori sağlar. Aldığımız besinlerin % 55 -65’i karbohidratlı maddelerdir. Bunlarda karbon, hidrojen, oksijen vardır. Karbohidratlar vücudumuza canlılık, güç sağlamaya yararlar. En çok, nişastalı yiyeceklerde, şekerde, tahıllarda, yaş, kuru sebzelerde, meyvalarda bulunur.
VÜCUDUN TEMELTAŞI: PROTEİNLER
Proteinler, besinler içinde, vücudumuz için en büyük değeri olan maddelerdir. Büyümemizi, gelişmemizi, yaralarımızın kendiliğinden kapanmasını sağlar. Çünkü, bütün bunların olabilmesi, hücrelerin çoğalmasına bağlıdır. Hücrelerin çoğalmasını ise, proteinler sağlar. Bundan dolayı proteinler vücudun temeltaşı sayılır.
Proteinlerin içinde, başta azot olmak üzere, karbon, hidrojen, oksijen, az miktarda da birtakım madenler bulunur. Protein en çok yumurta, süt, et, balık, buğday, pirinç, bezelye, fasulye gibi besinlerde bulunur. Protein eksikliği kas erimesi, ödem (doku hücrelerinde su toplanması, şişlik) gibi hastalıklara yol açar. Proteinler, gelişmemiz için en önemli besinlerdir. Süt proteinli bir içecektir, çocukların gelişmesinde büyük yardımcıdır.
VÜCUDUN MİNERALLERE DE İHTİYACI VAR
Vücudumuzun ihtiyacı olan madenleri de besinlerden alırız. Bunlar besinlerde madensel tuz olarak bulunur. Madensel tuzların da beslenmede büyük önemi vardır. Başlıcaları kalsiyum, demir, fosfor, iyot’tur.
Madensel tuzlar kanın, dokuların canlılığını, düzenini sağlar. Bunların eksikliği ağır hastalıklara yol açar, canlının yaşama gücünü yok eder.
- Kalsiyum. — Kemiklerin yapısına girer, bir yaradan akan kanın pıhtılaşmasına yardım eder, En çok, et, süt, beyaz peynir, yeşil sebzeler, taze meyvalar’da bulunur. Kalsiyum eksikliği canlılarda kemik hastalıklarına yol açar.
- Demir. — Kanımızdaki alyuvarların oksijen taşımalarını sağlar. En çok, kırmızı etler (kasaplık hayvan etleri), yeşil sebzeler (özellikle ıspanak), kepekli tahıllar’da bulunur. Demir eksikliği vücutta kansızlığa yol açar.
- Fosfor. — Kemiklerin, sinirlerin, hücrelerin hayatı için gerekli bir tuzdur. En çok yumurta, süt, balık eti, yeşil sebzeler, yağsız etler, badem, ceviz’de bulunur, Yokluğu zekâda durgunluğa, unutkanlığa yol açar.
- İyot. — Tiroit bezinin iyi çalışmasına, dolayısıyla iç salgı bezlerinin dengeli işlemesine yardım eder. Deniz tuzu’nda, kaynağı deniz olan yiyecekler’de bulunur. Eksikliği guşa (guatr) denen hastalığa yol açar. Denizden uzak, dağlık bölgelerde bu hastalığın daha çok görülmesi bundandır.
VİTAMİNLER
Kaynak: pixabay.com
Vitaminler, doğrudan doğruya besin sayılamazlarsa da, besinlerin vücudumuza yaramasına yardım eden maddelerdir. Vitaminlerin başlıca kaynağı bitkilerdir. Hayvanların kimi organlarında da vitamin bulunur. Sütte, yumurtada, balıkyağında vitamin bulunması bundandır.
Vücudun vitamine çok ihtiyacı vardır. Alman besinlerdeki vitamin yeterli değilse, birtakım hastalıklar başgösterir. Hele yetişme çağındaki çocukların bol vitamine ihtiyacı vardır.
ÇEŞİTLİ VİTAMİNLER
Başlıca vitaminler şunlardır:
- A Vitamini. — En önemli vitaminlerden biridir. En çok balık karaciğerinde, tereyağında, yumurtada bulunur. Havuçta, yeşil sebzelerin yapraklarında bulunan karoten maddesi de vücuda girince A vitaminine çevrildiği için, bu gibi besinler de A vitamininden yana zengin sayılır. A vitamini eksikliğinde, büyüme yavaşlar. Sinir sisteminde, sindirimde, deride bozukluklar olur; görme bozuklukları başgösterir.
- B Vitaminleri. — -Bu çeşit vitaminin birçok türü olduğu için, sayılarla anılırlar. Başlıcaları Bu B2, Bt, B1S vitaminleri ile biyotin, nikotin asidi, folik asit’ tir.
B1, Vitamini en çok bira mayasında, tahıl kabuklarında, sığır etinde bulunur. Eksikliği beriberi hastalığına yol açar. Hemen B, vitamini verilmezse, hastalık ölümle sonuçlanabilir. Sinirlilik, iştahsızlık gibi durumlarda B, vitamini çok yararlıdır.
B2 Vitamini en çok sütte, yumurtada, etle, bira mayasında, karaciğerde bulunur. Eksikliği deride, gözde bozukluklara yol açar.
B6 Vitamini en çok bira mayasında, buğdayda, karaciğerde, birçok sebzelerde vardır. Kansızlıklara, bulantılara, kusmalara iyi gelir.
B12 Vitamini en çok sığır karaciğerinde, böbreğinde, dilinde, domuz etinde, birçok bitkilerin köklerinde bulunur. Ayrıca, insan barsağındaki birtakım bakteriler de bu vitamini yapar. B12 vitamini kansızlığa, sinir iltihaplarına, siyatiğe iyi gelir.
Biyotin de B vitaminlerinden biridir. Karaciğerde, yumurta sarısında, mayada bulunur. Eksikliği deri, sinir bozukluklarına, kansızlığa yol açar.
Nikotin asidi nikotinin oksitlenmesi sonucunda meydana gelen bir B vitaminidir. Bira mayasında, ette, karaciğerde bulunur. Eksikliği pelegra hastalığına yol açar. Nikotin asidi birçok damar hastalıklarına iyi gelir.
Folik asit önemli B vitaminlerindendir. En çok karaciğerde, soya fasulyesinde, balıkta, buğdayda, bira mayasında, yulafta, pirinçte, kesilmiş sütte, yumurta sarısında, yeşil yapraklı sebzelerde bulunur. Eksikliğinde kansızlık, akyuvarlarda, kanın pıhtılaşmasına yarayan hücrelerde azalma görülür. Karaciğer hastalıklarından, beslenme bozukluğundan ileri gelen kansızlıklarda çok yararlıdır.
- C Vitamini. — En çok, portakal, limon gibi turunçgillerde bulunur. Yeşil sebzelerde, domateste de bol miktarda vardır. Eksikliği iskorbüt hastalığına yol açar. Bu hastalıkta diş etlerinde, dudaklarda kanamalar görülür. C vitamini eksikliğinde, ateşli hastalıklara karşı direnç de azalır; yaralar çabuk kapanmaz. Bu bakımdan, grip, soğuk algınlığı gibi hastalıklarda C vitamini çok yararlıdır.
- D Vitamini. — En çok karaciğerde, yumurtada, tereyağında bulunur. Bol güneş de vücudun D vitamini ihtiyacını karşılar. D vitamini eksikliği, çocuklarda raşitizm, büyüklerde kemik yumuşaması hastalıklarına yol açar. Gelişme çağındaki çocuklar bol D vitamini almalıdır. Güneş görmeyen yerlerde çalışanlara, gece işçilerine de bol D vitamini vermek gerekir.
- E Vitamini. — En çok yeşil yapraklı bitkilerde, bitki yağlarında bulunur. Kas zayıflıklarında yararlıdır.
- K Vitamini. — En çok ıspanak, domates, soya fasulyesi gibi sebzelerde bulunur. Bağırsaklardaki bakteriler de K vitamini yaparlar. Eksikliğinde, kanın pıhtılaşma süresi azalır. Kanamalar başgösterir. Bundan dolayı, ameliyatlardan önce hastaya K vitamini verilir.
