Bitkilerden Nasıl Yararlanılır?

Bitkilerden ne şekilde yararlanırız? Bitkilerden yararlanma şeklimize göre sınıflandırılması ve bu konu hakkında kısa bilgiler

Bitkilerden çeşitli biçimlerde yararlanırız. Kökünden, gövdesinden, yaprağından, çiçeğinden, meyvesinden, tohumundan, soğanından yararlandığımız sayısız bitki vardır. Bunları 7 bölümde toplayabiliriz:

1. Kökünden yararlandığımız bitkiler : Bunların başında havuç, turp, şalgam, kereviz, pancar gelir. Bunlardan havuç, turp, şalgam, kereviz sebze olarak kullanılır. Pancarın da sebze olarak kullanılan türleri vardır. Şeker pancarından ise şeker yapılır.

2. Gövdesinden yararlandığımız bitkiler : En önemlisi patates’tir. Patates, kapalıtohumlularm ikiçenekliler sınıfının patlıcangiller familyasından (ailesinden) bir bitkidir. Yaprakları, sürgünleri acıdır; zehirlileri bile vardır. Patatesin yenen yeri toprak altındaki yumrularıdır. Bu yumrular, nişasta bakımından çok zengin oldukları için, önemli bir besin maddesidir. Yurdumuzda en çok Adapazarı, izmir, Niğde, Ödemiş, Ürgüp dolaylarında patates yetiştirilir.

3. Yapraklarından yararlandığımız bitkiler : Lahana, ıspanak, kıvırcık salata, marul, semizotu, pazı, ebegümeci, tütün, nane, dereotu, tere bunların başlıcalarıdır. Lahana, ıspanak, yeşil salata, marul, semizotu, pazı, ebegümecinden sebze olarak yararlanırız. Nane, dereotu, tere ise, yiyeceklere, içeceklere koku katmakta kullanılır. Bundan dolayı da, bunlara kokulu bitkiler denir.

4. Çiçeklerinden yararlandığımız bitkiler : Başlıcaları karnabahar, enginar, papatya, ıhlamur’dur. Karnabaharla enginardan sebze olarak yararlanırız. Papatya ile ıhlamurdan da ferahlatıcı içecekler yapılır. Özellikle ıhlamur, sinir bozukluklarına, soğuk algınlığına karşı ilâç olarak kullanılır.

5. Meyvalarından yararlandığımız bitkiler : Hemen bütün meyva-lar (elma, armut, ayva, kiraz, erik, kayısı, şeftali, badem, fındık, ceviz, vişne, çilek, ahududu, portakal, limon, turunç, üzüm, kavun, karpuz), çok sayıda sebzeler (sakız kabağı, domates, patlıcan, biber, hıyar, bamya), ayrıca zeytin bu sınıfa girer.

6. Tohumlarından yararlandığımız bitkiler : Bezelye, fasulye, nohut, mercimek, bakla, yerfıstığı, ayçiçeği, tahıllar (buğday, arpa, yulaf…), pamuk, keten, kenevir, haşhaş bu sınıfa girerler.

7. Soğanlarından yararlandığımız bitkiler : Pırasa, soğan, sarmı-sak. Pırasa sebze olarak, soğanla sarmısak da yemeklere tat katmak için kullanılır.

Gördüğümüz gibi, bitkiler bize birçok bakımlardan yararlı oluyor. Bitkilerin yapraklarından, çiçeklerinden, kökünden yiyecek olarak yararlandığımız gibi, onların saplarından, dallarından, gövdelerinden saz, sopa, odun, kereste olarak da yararlanırız. Taşkömürü bile toprak altında kalıp taşıllaşmış bir bitkidir.

YEMİŞLER, YİYECEKLER

Görüyorsunuz ki bitkilerin çeşitli yerlerinden, çeşitli şekillerde yararlanıyoruz. Bilirsiniz, elma, armut, kiraz, erik, kayısı, şeftali, badem, fındık, ceviz, vişne, çilek, portakal, limon, turunç, zeytin ağaçta yetişir. Portakal, limon, turunca, genel olarak turunçgiller adı verilir. Ahududu ise, gülgillerden, yarı çalı biçiminde bir bitkidir. Kavun, karpuz kabakgillerdendir; yerde yetişirler. Çilek de otsu bir bitkidir.

Yukarıda saydığımız yemişler çiğ yenebildikleri gibi, kurutularak da kullanılırlar. Ayrıca, reçel, komposto, konserve yapımında da meyvalardan geniş ölçüde yararlanılır.

Sakız kabağı, domates, patlıcan, biber, hıyar, bamya sebze olarak kullanılır. Domatesten ayrıca salça yapılır.

Badem, fındık, ceviz, üzüm hem kuru, hem yaş olarak kullanılır. Yurdumuzda fındık en çok Karadeniz Bölgesi’nde, üzüm ise Ege Bölgesi’nde yetiştirilir. İzmir’in çekirdeksiz üzümleri pek ünlüdür.

Bezelye, fasulye, nohut, mercimek, bakla hem yaş, hem kurutulmuş olarak kullanılır. Hepsi de besin değeri yüksek sebzelerdir.

Ayçiçeğinden ise, bitkisel yağ yapımında yararlanılır. Özellikle son yıllarda, yurdumuzda ayçiçeği tarımına büyük önem verilmiştir. Buğdaydan un, undan da ekmek yapılır, öbür tahılların bir kısmı un, nişasta yapımında kullanılır; bir kısmından da hayvan yemi olarak yararlanılır.

ENDÜSTRİ BİTKİLERİ

Yiyeceklerimiz gibi giyeceklerimizde de bitkilerden yararlanırız. Bu arada pamuk önemli bir endüstri bitkisidir. Yurdumuzun özellikle Akdeniz Bölgesi’nde pamuk yetiştirilir. Pamuğun hem günlük hayatımızda, hem de hekimlikte, eczacılıkta Önemli bir yeri vardır.

Keten’le kenevir’den dokumacılık alanında yararlanılır. Bunlara lif bitkileri de denir.

Haşhaş’ın ise, hem kapçıklarından, hem de tohumlarından yararlanılır. Kapçıklarından afyon denen uyuşturucu madde, tohumlarından da yağ çıkarılır. Haşhaş, yurdumuzda, en çok Afyon dolaylarında yetiştirilir.

En önemli endüstri bitkilerinden biri de zeytin’dir. Zeytin, tuzlu suya yatırıldıktan sonra yenilebildiği gibi, yağından da yararlanılır. Ayrıca, zeytinyağından sabun da yapılır. Yurdumuzun en çok Ege, Marmara bölgelerinde zeytin yetiştirilir. Edremit, Ayvalık zeytinleri, zeytinyağları pek ünlüdür.