Edebiyat terimi olarak ağız, şive ve lehçe nedir, ne anlama gelir? Ağız, şive ve lehçenin farkları ve özellikleri, örnekleri nelerdir?
AĞIZ, ŞİVE VE LEHÇE NEDİR?
Ağız:
Bir dilin aynı coğrafya üzerinde konuşulan ve aralarında küçük farklılıklar bulunan her bir koluna verilen isimdir. Türkiye Türkiçesinin çok sayıda ağzı vardır. Hemen her ilin kendine özgü bir ses ve şekil yapısı vardır. (Giresun ağzı, Trabzon ağzı, Tekirdağ ağzı, Konya ağzı vb.) Ancak bu ağızlar arasındaki farklılıklar sözel iletişimi imkânsız hale getirecek düzeyde değildir. Ağızlara ait özellikler daha çok konuşma dilinde ortaya çıkarlar. Yazı dilinde merkezi yazı dili hangi ağza göre düzenlenmişse tüm bireyler bu merkezi ağzı kullanmak durumundadırlar.
Şive:
Bir dilin farklı coğrafyalarda konuşulan ve aralarında ağızlara göre daha belirgin farklar barındıran her bir koluna verilen isimdir. Adriyatik Denizi’nden Çin Denizi’ne kadar uzanan çok geniş bir coğrafyada yaşayan Türkçe birçok şiveye ayrılmıştır: Batı Türkçesinin Anadolu, Azerî, Türkmen şiveleri ile Kuzey ve Doğu Türkçelerinin Özbek Türkçesi, Kazak Türkçesi, Kırgız Türkçesi gibi…
Türk Şivelerinden Örnekler:
Türkiye Türkçesi :
yıldız—yol—ağabey—aslan—çetin—destek—düşmek
Azerbaycan Türkçesi:
ulduz—yol—böyük gardaş—aslan—çetin—dayag—yıhılmag
Türkmen Türkçesi :
yıldız—yol—ağa—arslan—çetin—direğ/söy—yıkılmak
Kazak Türkçesi :
juldız—jol—aga—arıştan—kıyın—tirev/tirek—jığıluv
Kırgız Türkçesi :
cildiz—col—ağa—arştan—kıyın—tayak—cgılu
Özbek Türkçesi :
yulduz—yol—eke—arslan—kıyın/müşkül—tirgek—yıkılmak
Tatar Türkçesi :
yoldız—yul—abıy—arıslan—kıyın/avır—tirev/tayanıç-yikılmak
- Türkiye Türkçesi: Ankara Türkiye’nin başkentidir.
- Azerbaycan Türkçesi: Ankara Türkiye’nin paytahtıdır.
- Türkmen Türkçesi: Ankara Türkiye’nin paytağtıdır.
- Başkurt Türkçesi: Ankara Törkiye’nin başkalahı.
- Kazak Türkçesi: Ankara Türkiya’nın astanası.
- Kırgız Türkçesi: Ankara Türkiye’nin borboru.
- Tatar Türkçesi: Ankara Törkiye’nin başkalası.
- Yeni Uygur Türkçesi: Ankara Türkiye’nin paytehti(dur).
Lehçe:
Bir dilin geçmişte var olan ancak unsurlarıyla bugüne ulaşamayan her bir koluna verilen isimdir. Lehçeler kimi zaman ayrı bir dile dönüşebilmektedir. Türk dilinde de benzeri durumlar mevcuttur. Sibirya’da Lena Nehri’nin iki yanında yaşayan Yakut Türklerinin konuştuğu Yakutça ile Orta Volga bölgesinde Kama Irmağı’nın Volga’ya kavuştuğu yerde yaşayan Çuvaş Türklerinin dili olan Çuvaşça, Türkçenin lehçeleri olmakla birlikte bugün artık ayrı birer dildir.
