Türkçede en çok kullanılan edatlar nelerdir? Sık kullanılan edatlar ile ilgili örnek cümleler, anlamları ve kullanım şekilleri.
Türkçede En Çok Kullanılan Edatlar
GİBİ
❖ Benzetme edatıdır.
❖ Sıfat-fiillerden sonra gelerek zaman bildiren söz öbekleri oluşturur.
❖ İsimlerden ve ilgi eki almış kişi zamirlerinden sonra geldiğinde iyelik eki alarak adlaşır.
❖ Gibi edatı ile oluşturulan edat grupları cümlede sıfat ya da zarf göreviyle kullanılır.
Örnek Cümleler
- • Konuşma diliyle konuşuyormuş gibi, sıradan birinin günlük diliyle, şiir yazılmaz.
- • Edebiyatımızda öykü, roman gibi türler Tanzimat’tan sonra gelişmiştir.
- • Kazayı duyduğum gibi hastaneye koştum.
- • İnsan gibi yaşamak, hepimizin hakkı.
❖ “gibi” edatı çekim eki aldığında isim olur. Analar, onun gibisini bir daha doğurmadı.
İLE
❖ Hem edat hem de bağlaç olarak kullanılan bir sözcüktür.
❖ “ile” edatı, genellikle kendinden önceki sözcüğe “-le, -la” şeklinde bir ek olarak eklenir.
❖ Edat göreviyle kullanılan “ile” cümlelere “birliktelik, durum, araç, neden, işteşlik” gibi anlamlar kazandırır; o sözcükleri cümlede tümleç durumuna getirir.
Örnek Cümleler
- • Hırsız, kapıyı tel tokayla açmaya çalıştı.
- • Yıllar sonra kızıyla sinemaya gitmek, çok mutlu etti onu.
- • Haberin gelmesiyle köyde huzursuzluk arttı.
- • Belki de bir daha hiç göremeyeceği dostuna sevgiyle baktı.
KADAR
❖ Bazen yalın hâldeki adlardan sonra, bazen de “-e” durum eki almış adlardan sonra gelir.
❖ Tamlayan eki almış zamirlerden sonra da gelir.
❖ Benzerlik edatı olarak “gibi” nin yerine kullanılabilir.
❖ Eklendiği sözcüğe “dek, değin, büyüklüğünde, denli, ölçüsünde, derecesinde” gibi anlamlar kazandırır.
❖ “Bu, şu, o” zamirleri ile birlikte kullanıldığında sıfat ya da zarf oluşturur.
❖ “ne” ile birlikte kullanıldığında soru sıfatı ya da soru zarfı oluşturur.
❖ Sayılardan sonra geldiğinde belgisiz sıfat oluşturur.
Örnek Cümleler
- • Yazarın son kitabı, bir milyon kadar sattı.
- • Bu türküyü dinleyince memleketime gitmiş kadar oldum.
- • Her gün, sabahtan akşama kadar köle gibi çalıştım, karşılığı bu muydu?
İÇİN
❖ “Amacıyla, maksadıyla” anlamında kullanılır.
❖ Neden-sonuç ilişkisi kurar.
❖ “Özgü, aitlik” anlamı kazandırır.
❖ “Hakkında” anlamı kazandırır.
❖ “Karşılığında, karşılık olarak” anlamında kullanılır.
❖ “Uğruna, yoluna” anlamı verir.
❖ Süre belirtir.
❖ “Adına, yerine” anlamı katar.
❖ “-den dolayı, -den ötürü” anlamı katar.
Örnek Cümleler
- • Seni görmek için taa nerelerden geldim!
- • Uçaktan korktuğum için, hayatımda uçağa hiç binmedim.
- • Komşusu için söylemediğini bırakmadı.
ÜZERE
❖ Yalnız edat olarak kullanılır.
❖ Amaç, gaye bildirir, koşul anlamı katar.
❖ Yakın olmayı, yakınlaştırmayı anlatır.
❖ “Gibi, (bu) yolda, (bu) biçimde” anlamı katar.
Örnek Cümleler
- • Yaşlı adam, gitmek üzere ayağa kalktı.
- • Yarın tekrar aynı saatte görüşmek üzere programımız burada sona eriyor.
GÖRE
❖ -e hâl eki almış isim ve zamirlerden sonra kullanılır.
❖ Karşılaştırma görevi görür.
❖ “Uygun, uygun olarak” anlamı kazandırır.
❖ “Bakılırsa, hesaba katılırsa” anlamı kazandırır.
❖ “Birinin düşüncesince, kanısınca” anlamı kazandırır.
❖ “Uygun, elverişli” anlamı kazandırır.
Örnek Cümleler
- • O kıza göre daha mı zayıfım ben?
- • Ayağını yorganına göre uzat, diye boşuna dememişler.
KARŞI
❖ “Karşı” asıl olarak isimdir; cümlede isim, sıfat, zarf ve edat olarak kullanılır.
❖ “Karşı” edat olarak kullanıldığında “-e” durum ekini almış sözcüklerden sonra gelir.
❖ Kullanıldığı cümleye “karşılık olarak, yönelik” anlamı kazandırır.
Örnek Cümleler
- • Tüm gece yatağında dönüp durduktan sonra, sabaha karşı uyuyakaldı.
- • Şöyle, denize karşı kurulup çay keyfi yapalım.
DOĞRU
❖ Asıl olarak bir sıfat olan “doğru” isim, sıfat, zarf ve edat olarak da kullanılabilir.
❖ “Doğru” edat olarak kullanıldığında “-e” hâl eki almış sözcüklerden sonra gelir. Ortaya çıkan söz grupları cümlede zaman ya da yer-yön zarfı olur.
Örnek Cümleler
- • Atlara doğru birkaç adım attı, ancak atlar kişneyişçe geri çekildi.
- • Akşama doğru siparişleriniz ancak hazır olur.
ANCAK
❖ Hem edat hem de bağlaç olarak kullanılan bir sözcüktür.
❖ “Ancak” sözcüğü “ama, fakat” anlamında kullanıldığında bağlaç olur.
❖ “Ancak” sözcüğü edat olarak kullanıldığında cümleye “sadece, en çok, olsa olsa, en erken” gibi anlamlar katar.
YALNIZ
❖ Hem edat hem bağlaç olarak kullanılır.
❖ “Yalnız” sözcüğü “ama, fakat” anlamında kullanıldığında bağlaçtır; “sadece” anlamında kullanıldığında edattır.
❖ “Yalnız” farklı cümlelerde isim, sıfat, zarf, edat, bağlaç göreviyle kullanılabilir.
ÖTÜRÜ – DOLAYI
❖ “Yüzünden, nedeniyle” anlamlarında kullanılan edatlardır.
KARŞIN – RAĞMEN
❖ “Karşın” ve “rağmen” eş anlamlı iki edattır.
❖ “Gerekenin ya da mantığın tersine olarak” anlamında kullanılır.
❖ “-dığı hâlde” anlamı verir.
BERİ
❖ “-den” hâl eki almış isimlerden sonra gelir, bir işin başlangıcını gösterir.
❖ “Bu yana” anlamı katar.
BAŞKA
❖ “Başka” sözcüğü “-den başka” biçiminde kullanıldığında edat olur.
❖ “Ayrıca, dışında, üstelik” anlamları kazandırır.
❖ “Başka” sözcüğü farklı cümlelerde sıfat, zamir ve zarf göreviyle kullanılabilir.
