Fütüvvetname nedir? İlk Türkçe yazılmış olan fütüvvetnameden örnekler, fütüvvetnamenin açıklaması ile Burgazlı Çoban Haliloğlu Yahya hakkında bilgilerin yer aldığı yazımız.
FÜTÜVVETNAME
Fütüvvet ona derler ki Tanrı’ya ve Peygamber’e yakın olmaktır, insanlar ve diğer canlılar ondan incinmemektir. Ve kimse ona öfke ile söyleye; o, güzellikle onun öfke ateşini söndüre. Ve çağrılan yere varmaktır, kâfir dahi olursa, yok dememektir. Fütüvvet sahibi odur ki gözsüz ola, dilsiz ola, ayaksız ola ve sağır ola. Boş sözleri işitmeye ve söylemeye…
Bölüm: Tarikat ehli şöyle buyurmuştur ki birkaç kişiye fütüvvet değmez: Önce kâfire, zira fütüvvet doğruluktur, yanlışı sevmez. İkinci münafıklara değmez. Onların âhirette yerleri cehennemdir. Pes onlara fütüvvet uygun değildir. Üçüncü falcılara fütüvvet uygun değildir. Zira bütün sözleri yalandır. Büyük yalanlar söylemedikçe halk onlara inanmaz. Yalancıya fütüvvet değmez. Dördüncü devamlı içki içene fütüvvet değmez, içki içen elbette esrir ve halk ondan incinir. O hâlde iken Tanrı’ya ve Peygamber’e söğer, yanlış şeyler söyler. Pes ona dahi fütüvvet değmez. Beşinci dellaklara fütüvvet değmez. Çünkü hamamda kâfirle Müslümanı yumakta bir tutar. Altıncı dellallere dahi fütüvvet değmez. Onlar yalancıdır. Çıkarları için halkın zararını dilerler. Dost ve düşman ona birdir. İşi gücü yalancılıktır. Pes bu durumdaki kişiye fütüvvet değmez. Yedinci kasaba fütüvvet değmez. Zira ki acımasızdır, işi gücü daima kan dökmektir. Pes fütüvvet şuna helâldir ki canlılar ondan incinmeye. … Sekizinci avcılara fütüvvet değmez. Zira işi daim tuzak ve ağ kurmaktır. Yavrucakları atasız ve anasız komaktır. (Yavrucaklar) açlıktan yok olurlar. O kişilere fütüvvet değmez. …
Bölüm: Ahi’nin gerek kim üç nesnesi açık ola: Önce eli açık ola. Hiç dünya için kayırmaya ve (malım) eksilir demeye. … Pes Ahi’nin eli açık gerek. İkinci Ahi’nin alnı açık gerek. Şöyle ki bir üzüntülü (adam) gelse, neşeli ola. Ve dahi güleç yüzlü ola ve misafirlere güle güle söyleye. Üçüncü Ahi’nin kapısı açık gerek. Ve hiç kimseye kapalı olmaya. Yetmiş iki millete kapılar açık ola….
Amma üç nesne ki bağlı gerek: Önce Ahi’nin iki gözü bağlı gerek, yani hiç kimseye kötü gözle bakmaya, ikinci dili bağlı ola, kötü ve boş söz söylemeye ve dahi şalvar bağı bağlı gerek …
Haliloğlu Yahya Burgazi
AÇIKLAMASI
Fütüvvet gençlik, yiğitlik, gözü peklik, cömertlik, başkalarını düşünme demektir. Fütüv-vet özelliklerine sahip insanların oluşturduğu grup ise Fütüvvet Teşkilatıdır.
Türkler arasında bu kurum ve mensupları XI. yüzyıldan itibaren görülmektedir. İslam ülkelerinde de görülen bu kurum, yapı ve işlev olarak Türklerdeki Fütüvvet Teşkilatından ayrıdır.
Bu kurumdakilere Ahi denirdi. Bu addan dolayıdır ki kurum bugün Ahilik adıyla tanınmaktadır. Toplum arasında oldukça yaygın olan bu kuruma devlet adamlarımızdan da girenler vardı. Osman Gazi, Orhan Gazi, I. Murat ve Osman Gazi’ye bir cihan devleti kurma ülkü ve bilincini kazandıran Şeyh Edebâli birer Ahi’ydi.
Fütüvvet Teşkilatı (Ahilik)nın töre ve törenlerini anlatan, onların anayasası durumundaki eserlere Fütüvvetname adı verilir. Fütüvvetnameler, yalın düz yazı örneklerindendir.
Fütüvvetnamelerde yetkin insan tipi ve bu tipe ruh veren ahlaki değerler ele alınır. Nitekim, bu insan tipinin nasıl olması gerektiği hakkında, okuduğunuz metinden genel bir düşünce edindiniz.
BURGAZLI ÇOBAN HALİLOĞLU YAHYA KİMDİR?
Bu ilk Türkçe fütüvvetnamenin yazarı Haliloğlu Yahya hakkında fazla bir bilgimiz yoktur.
Edirne’ye bağlı Burgaz kazasından olduğu, XII. yüzyıl sonlarıyla XIII. yüzyıl ortaları arasında yaşadığı sanılmaktadır.
Fütüvvetnameden anlaşıldığına göre medrese eğitimi almıştır. Mevlâna’nın Mesnevî’sin-den ve diğer Arapça kaynaklardan yararlandığına bakılırsa, Arapça ve Farsçayı iyi derecede bildiğini söyleyebiliriz. 90
