İbrahim Temo kimdir ve ne yapmıştır? İbrahim Temo hayatı, biyografisi, siyasi kariyeri ve hekimliği hakkında bilgi.
İbrahim Temo
İbrahim Temo; asıl adı İbrahîmedhem (d. Mart 1865, Struga [bugün Makedonya’da] -ö. 1939, Mecidiye [bugün Medgidia, Romanya]), siyaset adamı ve hekimdir. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin çekirdeğini oluşturan İttihad-ı Osmani Cemiyeti’nin kurucusudur.
İlköğrenimini Struga’da, ortaöğrenimini İstanbul’da tamamladı. 1887’de Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’ye (Askeri Tıbbiye) girdi. Burada okurken Abdullah Cevdet, Mehmed Reşid, İshak Sükuti gibi arkadaşlarıyla, ülke sorunlarının tartışıldığı bir çevre oluşturdu. Bu gruba daha sonra Şerafeddin Mağmumi, Asaf Derviş, Muharrem Giridi gibi aydınlar da katıldılar. İbrahim Temo ve arkadaşları Haziran 1889’da, İttihad-ı Osmani adıyla gizli bir örgüt oluşturdular. Temo gerek öğrenciliği sırasında, gerekse daha sonra, önderi bulunduğu bu örgütün çalışmalarının açığa çıkması nedeniyle zaman zaman kovuşturmaya uğradı ve dört kez tutuklandı. 1895’te baskıların daha da artması ve İstanbul’da barınma olanağının kalmaması üzerine gizlice Romanya’ya gitti. Orada Kırımizade Ali Rıza Bey, Hüseyin Avni Efendi, Şeyh Şevki Efendi ve Mahmud Çelebi ile birlikte örgüt çalışmalarını sürdürdü. Ahmed Zeki Bey’le ilişki kurarak örgütün Bulgaristan’da da çalışma yapmasını sağladı. Bükreş’te Alfred Rüstem ve Şefik Bey’le birlikte, İttihatçı çevrelerin büyük ilgiyle karşıladığı Hareket adlı risaleyi yayımladı. Osmanlı hükümetinin Rumen makamlarına yaptığı baskı yüzünden Romanya’da kalması zorlaşan Temo, çözüm olarak 1897’de Rumen uyruğuna geçti.
15 Aralık 1897’de Kaymakam Şefik Bey ve arkadaşlarının yardımıyla Bükreş’te Sadayı Millet adlı 15 günlük bir gazete yayımlamaya başladı. Vocea Natiunei adında bir de Rumence ek veren gazete bazı Rumen siyaset adamlarından da destek gördü. Ama Osmanlı hükümetinin Romanya’ya baskı yapması sonucunda gazete 1 Mayıs 1898’deki 9. sayısından sonra yayımını durdurmak zorunda kaldı. Rumen basını bu olaya büyük tepki gösterdi. Temo ertesi yıl İttihatçıların Romanya’daki etkinliklerini araştırmaya giden Abdülhamid’in hafiyelerinden Necib Melhame’yi düelloya çağırarak küçük düşürdü. Bu ona Avrupa ve İstanbul’daki İttihatçılar arasında sempati kazandırdı.
Aynı dönemde II. Abdülhamid’in Avrupa’ ya gönderdiği serhafiye Ahmed Celaleddin Paşa ile İttihatçılar arasında yapılan görüşmeler sonucunda uzlaşmaya varılmış, padişahın af ihsanına karşılık muhalif yayın ve çalışmaların durdurulması kararlaştırılmıştı. 1903’te Cenevre ve Paris’e giderek Ahmed Rıza Bey ve öbür İttihatçı önderlerle görüşen Temo, İttihatçıların çalışmalarının merkezileştirilmesi girişimlerinden bir sonuç elde edemedi.
1906’da İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin çalışmaları yeniden düzenlenince, Temo da cemiyetin Köstence şubesini oluşturdu. II. Meşrutiyet’in ilanından (1908) sonra İstanbul’a gitti, Darülaceze’de ve Beyoğlu Sıhhiye Müfettişliği’nde görev aldı. Ama İttihat ve Terakki yönetimini seçkincilikle suçlayarak 1909’da Osmanlı Demokrat Fırkası’nın kurucuları arasına katıldı. Selamet-i Umumiye gazetesinde yazdı. Fırkanın Hürriyet ve İtilaf Fırkası’na katılma kararı almasından sonra örgütten ayrılarak Aralık 1911’de yeniden Romanya’ya döndü. I. Dünya Savaşı sonrasında Arnavutluk’un parçalanmaması için çaba harcadı. 1920’de Romanya’da senato üyeliğine seçildi. Yerleştiği Mecidiye’de Dobruca gazetesini çıkararak bu çevredeki Türklerin sözcülüğünü yaptı. Rumen-Türk dostluğunu savunan yazılar yazdı. 1936’da Balkan Birliği Tıp Kongresi’nin Romanya temsilcisi olarak İstanbul’a gitti. 1930’ların başlarında İçtihad dergisinde makaleler yazan İbrahim Temo, Musavver Cihan dergisinde de “Tagaddi ve Devam-ı Hayat” adıyla biyolojik maddecilik üzerindeki bilgisini ortaya koyan bilimsel nitelikli bir yazı dizisi yayımladı (bu yazılar daha sonra kitap haline getirildi). Temo ayrıca Atatürk’ü Niçin Severim ? (1937) adlı bir kitap yazmış ve anılarını, çeşitli belgeler de ekleyerek İttihad ve Terakki Cemiyeti’nin Teşekkülü ve Hidemat-ı Vataniye ve İnkılab-ı Milliye Dair Hatıratım (1939) adıyla yayımlamıştır. Bu kitap, dili yalınlaştırılarak 1987’de İbrahim Temo’nun İttihad ve Terakki Anıları adıyla yeniden basılmıştır.
