Irak ve Horasan Selçukluları Devleti özellikleri, tarihi, hükümdarları, savaşları hakkında bilgi.
Irak ve Horasan Selçukluları. Melikşah’ın öldürülmesinde parmağı bulunan Terken Hatun, beş yaşında bulunan oğlu Mahmut’u Selçuklu tahtına oturtmayı başardı. Buna karşılık, Rey’ de bulunan, Melikşah’ın veliaht duyurduğu Berkyaruk da bağımsızlığını çevresine duyurdu. Berkyaruk, Burucird’ de Terken Hatun kuvvetlerini yenilgiye uğrattı. Terken Hatun’un evlendiği Kutbettin İsmail’i de yendikten ve Şam’da bağımsızlığını ilan ettikten sonra, asıl Selçuklu İmparatorluğu’nu ele geçirmek isteyen Tutuş üzerine yürüdü. 26 Şubat 1905’te Diyarbakır yakınlarında yapılan savaşı Berkyaruk kazandı. Berkyaruk Rey’e dönünce, Tutuş’un oğulları Şam’da kendi adlarına hutbe okutarak Suriye Selçukluları kolunu yaşatmaya çalıştılar. Berkyaruk Suriye’de bulunurken ayaklanan amcası Tekis’i öldürttü. Terken Hatun’ un oğlu Mahmut da ölünce Berkyaruk ülkenin doğu melikliğini kardeşi Sencer’e verdi. Azerbaycan ve el-Cezire bölgelerinin yönetimi iki kez ayaklanıp hak arayan kardeşi Muhammet Tapâr’a verildi. 1104 Aralık’ında, 26 yaşında olan Berkyaruk ölünce, yerine oğlu Melikşah (II.) geçtiyse de Muhammet Tapar, bir yandan Haçlı ordularının Bizans’tan geçerek Anadolu’yu istila etmesiyle ortaya çıkan tehlikeli duruma çare ararken, bir yandan da giderek tehlikeli olan Batınilerin reisi Ahmet bin Abdülmelik’i ele geçirerek öldürttü. 1111’den sonra da, Anadolu ve Suriye’ye geldi. Haçlıların tehlikeli ilerlemeleri belirli noktalarda durduruldu. Sürekli destek alan Haçlılar, bazı kentleri ele geçirmeyi başardılar. 1118’de Muhammet Tapar, 36 yaşında öldü. Yerine geçen oğlu Mugisüttin Mahmut kardeşi Tuğrul’un ayaklanmasıyla uğraşmak zorunda kaldı. Bu arada Horasan meliki Sencer kendisini sultan ilan ederek yeğeni Mahmut’u 11 Ağustos 1119’da Save Savaşı’nda tutsak aldı. Daha sonra, sultanlık Sencer’ de, ülkenin batı bölgeleri ise Sencer’e bağlı olmak koşuluyla yeğeni Mahmut’ta kaldı. Sencer fetihler yaptı. İmparatorluğun merkezini Merv Kenti’ne taşıdı. Bu sıralarda Irak, sürekli çalkantı içinde olduğu gibi, bu sırada tehlikeli bir güç oluşturan Karahitaylar da 1137’den sonra Selçuklu sınırlarında görünmeye başladılar. 9 Eylül 1141’de Katvan’da Sencer yenilgiye uğrayınca Maveraünnehr, Karahitayların eline geçti. Harizmşahlar da Horasan’ı ele geçirdiler. Sencer, Atsız’ın eline geçirdiği toprakları geri aldığı gibi onu püskürtmeyi de başardıysa da, Nisan 1153’te, bir Oğuz Ordusu’nun Belh yakınında, Sultan Sencer’i yenilgiye uğratmaları önlenemedi ve sultan tutsak düşerek 1157’de öldü. Horasan Selçukluları böylece tarih sahnesinden silinirken, Irak’taki yönetim de zayıfladı. II. Tuğrul, düzeni sağlamakta yetersiz kaldı, 2 Ekim 1152’de Mesut’un ölümüyle yerine oğlu III. Melikşah hükümdar oldu. Melikşah, hiçbir başarı gösteremeyince Irak Selçukluları zor-durumda kaldılar. Melikşah’ın amcası Gıyasettin II. Muhammet, yönetimi üstlenince, kendisine karşı bir tutum izleyen Halife Müsterşit, Azerbaycan Atabeyi İldeniz’i kullandı. İldeniz 1161’de Tuğrul’un oğlu Arslan Şah’ı Selçuklu tahtına oturttu. O ölünce de, yerine yedi yaşındaki Rüknettin III. Tuğrul, Selçuklu tahtına çıkarıldı (1176). Böylece Irak’ta atabeylerin saltanatı ortaya çıktı. Çünkü İldeniz’in yerine oğlu Cihan Pehlivan ölünce de, Kızıl Aslan, Rüknettin Tuğrul ile taht kavgasına tutuştu. Halifenin Kızıl Arslan’ın yanında yer almasıyla, Selçuklu hanedanı yönetimden dışlandı. 1191’de Kızıl Arslan’ın da bir suikast sonucu öldürülmesi üzerine III. Tuğrul Şah yeniden tahta çıktı. Fakat 25 Mart 1194 günü, Harizmşah Sultam Alaattin Tekiş ile yaptığı savaşı kaybetti, kendisi öldürüldü, Irak Selçuklu kolu da sona erdi.
