İrlanda edebiyatının özellikleri ve tarihçesi nasıldır? İrlanda edebiyatındaki önemli yazar ve şairleri kimlerdir, hakkında bilgi.
İrlanda Edebiyatı Hakkında Bilgi
“İrlanda Edebiyatı” terimi, en az dört dönemi kapsar: İrlanda Hıristiyanlık öncesi mitologyası; Gaelce şiir; Anglo-İrlanda Edebiyatı ve İngilizce İrlanda Edebiyatı.
İrlanda Edebiyatı M.S yaklaşık 1800’e kadar, İrlanda Gaelcesi olarak gelişen dilde yazıldı. İskoç Gaelcesinden değişik olan bu dil, kimi zaman Gaelce ya da genellikle İrlandaca olarak anılır. İngilizlerin İrlanda’yı ele geçirmeleri sonucu İrlandaca, özellikle 19. yüzyılda önemini büyük ölçüde yitirdi. Böylece 1800’lerde üzerinde durulacak bir edebiyat eserine rastlanmaz. Ancak 20. yüzyıldaki diriliş ve Serbest İrlanda’nın kuruluşu ile birlikte (1921) İrlandaca yeniden önem kazandı. İrlanda Edebiyatı, İS yaklaşık 600’de sözlüden yazılıya geçti. Ünlü tirşe elyazmaları başlıca kaynaklardır. Basım makinesinin bulunuşundan çok sonra bile İrlanda Edebiyatı el yazması biçiminde yazılma geleneğini sürdürdü. Ortaçağ İrlanda Edebiyatı (İS 600-1200) büyük edebiyatlardan biri olarak görülür.
18. yüzyıl sonlarına kadar koşut eserler ince ve parlak şiirsel sözcükler seçimi yoluyla yazıldı. İğneleyici ve yıpratıcı tonda çok ateşli ulusçu şiirler yazan David O Bruadair; dostluk ve aşk şiirleri kaleme alan Piaras Freiriteir, 17. yüzyılın başlıca şairleridir. Aogan O Rathaille (O’Rahilly) ile Brian Merriman 18. yüzyılın önemli şairleri arasında yer alırlar. Bu dönemin en özgün yazarlarından biri olan O’Rahilly, bir dizi kavgacı şiirinde ülkesinin karanlık politik görünümünü kendi insanca üzüntüsü ile başarılı bir biçimde kaynaştırdı.
18. yüzyılda halk şiiri ilk kez el yazması olarak gözüktü. Romantik masallar, dinsel eserler ve köylü davranışları üzerine taşlamalar bu yüzyılın başlıca düz yazı çalışmalarıdır. Kısa öykü ve şiir, 20. yüzyılın üzerinde en çok durulan edebiyat türleridir. Mairtin O Cadhain bu dönemin en özgün ve en güçlü düz yazı yazarıdır. Sean O Riordain, Mairtin O Direain ve Maire Mhac an Tsaoi başlıca şairlerdir.
Bugün İrlanda’da edebiyat genel olarak kent merkezlerinden yayıldığı gibi, çağdaş kimi İrlandalı yazarlar, eserlerini hem İrlandaca hem İngilizce dili ile yazarlar.
Kaynak: pixabay.com
Kaynak 2
İrlanda Edebiyatı
İrlanda halkı, Hıristiyanlığı kabul etmeden önce yazılı bir edebiyatı yoktu. İrlandalılar Hıristiyanlığı benimseyince Romen harflerini de kabul ettiler. M. S. 600 yıllarına kadar İrlanda edebiyatında çeşitli efsaneler, halk şiirleri görülür. Bu devirden sonra da yazılı edebiyat başlar. İlk olarak eski çağlardan beri halk arasında dolaşan efsaneler yazıldı. Bu devir, İrlanda edebiyatının altın devridir. Hıristiyanlığın ilk devirlerinde İrlandalılar, azizlere ait pek çok efsane yaratmışlardır.
İrlandalı şairlerin eserlerinin çoğu lirik şiirlerdir. Nesirde olduğu gibi şiirlerde de kahramanlık hikâyelerine geniş yer verilmiştir.
İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth devrinde bazı İrlandalı yazarlar, eserlerini İngilizce yazmaya başlamışlardı. Zamanla, İngilizce yazan İrlandalıların sayısı çoğaldı. Oliver Goldsmith, Maria Edgeworth, Sheridan gibi yazarlar, İngilizceyi adamakıllı benimsemişlerdi. Yalnız, bunların eserlerinde İrlanda’nın havasını veren bir taraf yoktu. XIX. yüzyılın başında genç İrlandalı yazarlar, İngilizce yazılmış bir İrlanda edebiyatı kurabilmek için teşebbüse geçtiler. Yeats’le George Russell de bunlar arasındaydı. Bu hareketten en çok faydalanan tiyatro sanatı oldu. XX. yüzyılın başında da Dublin’de kurulan tiyatroda İrlanda halkının hayatını veren eserler temsil edilmeye başlandı. İngilizce yazan tanınmış İrlandalı edebiyatçılar arasında Oscar Wilde, George Bernard Shaw, James Stephens, Sean O’Casey başta gelir.
Tarihte İrlanda
Keltler’in oturduğu İrlanda, V. yüzyılda Hıristiyan oldu. XII. yüzyılda başlayan İngiliz fütuhatı, pek çetin karşı koymalardan sonra ancak XVII. yüzyılda tamamlanabildi. Katolik İrlandalılar’ı en müthiş zulümlerle, baskılarla, kırımlarla ezmek isteyen İngilizler, bütün toprakları büyük çiftliklerin, asilzadelerin elinden alarak milli bir nüvenin kurulmasını önlemek, için ellerinden geleni yaptılar.
Bütün XIX. yüzyıl İrlanda’nın bağımsızlık, hiç olmazsa bazı siyasi haklar elde etmek için savaşması ile geçti. 1921’de bağımsızlığına kavuşan İrlanda, ancak 18 nisan 1949′ da tam anlamı ile İngiltere’den ayrıldı. De Valera, İngiliz düşmanlığının en büyük lideri olarak tanındı. İrlanda, İngiliz Milletler Camiası’na da girmedi. İngiliz düşmanlığı hala çok canlıdır.
İrlanda Edebiyat Rönesansı
İrlanda rönesansı, İrlanda edebiyatında 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başında yaşanan canlanmadır. Siyasal alandaki milliyetçi akımlarla birlikte gelişmiştir. İrlanda dili ve edebiyatının, tarih ve kültürünün Gael kökenlerine duyulan ilgi, edebiyattaki bu canlanmanın beslendiği kaynağı oluşturmuştur. Standish James O’Grady’nin eski kahramanlık efsanelerine yer veren History of Ireland (1880; İrlanda Tarihi) ve Douglas Hyde’ın A Literary History of Ireland (1899; İrlanda Edebiyatı Tarihi) gibi yapıtları ile İrlanda dili ve kültürünü canlandırmak için 1893’te kurulan Gael Birliği’nin doğurduğu milliyetçi hava da, İrlanda rönesansının gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır.
İrlanda rönesansının başını çeken ilk yazarlar, İrlanda’nın geçmişini yücelten ve Gael şiirinin gizemli havasını ve müzikselliğini taşıyan zengin ve coşkulu bir şiir yarattılar. Genellikle ayrıcalıklı sınıftan olan bu şairler, hem İngiliz şiirinin kalıplarını ustaca kullanabiliyorlar, hem de kendi halindeki İrlanda köylülerinin alçakgönüllü yaşamım ve İrlanda’nın doğal güzelliklerini yücelten lirik şiiri iyi biliyorlardı.
Bir süre sonra bu şairler, William Butler Yeats’in önderliğinde güçlü bir hareket oluşturdular. Yeats, ilk İrlanda ulusal tiyatrosu olan Abbey Tiyatrosu’nun kurulmasında önemli bir rol oynamasına karşın, yalnızca birkaç oyun yazdı; bu oyunlar, çok güzel ama sahnelenmesi çok güç yapıtlardı. Abbey Tiyatrosu’nun kurulmasına emeği geçen bir başka yazar da Lady Gregory’ydi. Tiyatronun yönetimini üstlenen Lady Gregory, birçok oyun da yazdı; bunların çoğu, köylülerin yaşamım konu alan komedilerdi. 1898’de kurulan İrlanda Edebiyat Tiyatrosu da köylülerle ilgili oyunlara ağırlık verdi. İrlanda rönesansının en büyük yazarı ise, köylü lehçesiyle çok güzel ve güçlü oyunlar yazan John Millington Synge’di. Sonraki yıllarda tiyatroda gerçekçilik, özellikle de köy gerçekçiliği egemen oldu. İlk gerçekçiler arasında The Lost Leader (1918; Yitirilen Önder) adlı siyasal oyunu ve The Whiteheaded Boy (1916; Beyaz Başlı Çocuk) adlı komedisiyle tanınan Lennox Robinson ve The Briary Gap’in (1917; Fundalıklar Arasındaki Yol) yazan T.C. Murray yer alıyordu. Köy gerçekçiliğine karşı çıkan Sean O’Casey de Dublin’in kenar mahallelerini anlatan üç önemli oyun yazdı: The Shadow of a Gunman (1923; Silahşörün Gölgesi, 1990), Juno and the Paycock (1924; Dünyanın Düzeni, 1965) ve The Plough and the Stars (1926; Saban ve Yıldızlar).
Şiir alanında Yeats’in yanı sıra, aynı zamanda bir mistik, yurtsever ve tarım reformcusu olan George Russel kalıcı etki bırakan yapıtlar ortaya koydu. Genç kuşak şairler arasında ise Padraic Colum, Austin Clarke, Seumas O’Sullivan (James Sullivan Starkey), F.R. Higgins ve Oliver St. John Gogarty önem kazandı. Patrick Henry Pearse, Thomas MacDonagh ve Joseph Plunkett gibi şairler, İrlanda cumhuriyetçi hareketinin sözcülüğünü üstlendiler ve Paskalya Ayaklanması’na katıldıkları için 1916’da idam edildiler.
Düzyazı edebiyatın en önemli ürünleri ise, Emily Lawless ve O’Grady’nin tarihsel öyküleriydi. James Stephens öykü ve şiirleriyle dikkati çekti.
