İroni ne demektir? Edebiyatta, sanatta, tiyatroda ironi nedir? İroni nasıl yapılır, tarihi, hakkında bilgi.
İRONİ
İroni, edebiyatta, asıl anlamın gizlendiği ya da sözcük anlamlarıyla çeliştiği sözel biçimiyle (sözel ironi) kullanılan ya da sahnede beklenen olayla gerçekleşen olayın uyuşmama durumuna (dramatik ironi) yol açan tekniktir.
Sözel ironinin temelinde, olan ile olması gereken arasındaki karşıtlığın biraz yukarıdan bakılarak kavranması yatar. Bu tür ironi duygusallığa düşmeyen ölçülü bir dokunaklılık biçiminde dile getirilir. Açık övgüyü ya da eleştiriyi gizleyen dolaylı bir anlatım yoludur. Günlük konuşmada hiç de akıllıca olmayan bir durumda, “seninki de iyi akıl ha!” demek bir ironi örneğidir. Dramatik ironi, bir yapıtta kullanılan sözcüklere değil, yapıtın kuruluşuna bağlıdır. Tiyatro oyunlarında çoğunlukla kahramanın farkında olmadığı yazgısının seyirci tarafından bilinmesiyle sağlanır. Agamemnon’un, daha sonra kefeni olacak mor halı üzerinde yürümesi için yapılan övgü dolu daveti kabul edişi buna örnektir. O. Henry öykülerinin beklenmedik sonlarında da dramatik ironi vardır. Çehov ise “Dama s Sabaçkoy” (1899; Küçük Köpekli Kadın, 1911) adlı öyküsünde aynı etkiyi daha incelikli bir biçimde yaratır; öyküde deneyimli bir Don Juan, sıradan bir flört diye başladığı ilişkinin sonunda, öbürlerinden farksız bir kadın tarafından baştan çıkarılır ve yaşam boyu tutkuyla ona bağlanır. Türk edebiyatında ise Oğuz Atay Tutunamayanlar (1971-72, 2 cilt) ve Tehlikeli Oyunlar (1973) gibi yapıtlarıyla romanda ironinin başarılı örneklerini vermiştir.
İroni terimi, kibirli karakter Alazon’u sürekli alt eden Eski Yunan komik kahramanı zeki ve ezik Eiron’dan türemiştir. Platon’un diyaloglarında Sokrates’in yarattığı ironinin de kökeni budur. Cahil ve alçakgönüllü biri gibi davranan Sokrates herkese her konuda aptalca ve yanıtı bilinen sorular sorar. Amacı, onların kendisinden daha cahil olduğunu göstermektir. İroninin edebiyat dışı kullanımı genellikle istihza ya da alay kabul edilir.
