İstek kipleri nelerdir? İstek kiplerinin kullanımı, zamana göre örnekler, İstek kipleri konu anlatımı.
İstek Kipleri Nelerdir? Örnekler
Bu kiplere, eylemin anlattığı kavramı belirtirken dilek, istek, gereklik, buyrum kavramları taşıdıkları için isteme kipleri denir. Bu kipler de istek kipleri, dilek-koşul kipleri, gereklik kipleri ve buyrum kipleri olarak bölümlere ayrılırlar.
İsteme kipleri, eylem kök ya da gövdelerine dilek, istek, gereklik ya da buyrum kavramları katan belli eklerin getirilmesiyle oluşurlar.
Olumlu, olumsuz ve sorulu biçimleriyle eylem çekiminde görev alırlar.
Dilek-koşul kipi ; Dilek kavramı taşıyan kiptir. Eylem kök ya da gövdelerine -sa (-se) ekinin getirilmesiyle kurulur:
| kal-sa-m | kal-sa-k |
| kal-sa-n | kal-sa-nız |
| kal-sa | kal-sa-lar |
Bu kipin çekiminde kullanılan kişi ekleri şunlardır:
| 1. t.k. -m | (kal-sa-m) |
| 2. t.k. -n | (kal-sa-n) |
| 3. t.k. — | (kal-sa) |
| 1. ç.k. -k | (kal-sa-k) |
| 2. ç.k. -nız | (kal-sa-nız) |
| 3. ç.k. -lar | (kal-sa-lar) |
Dilek-koşul kipinin olumsuzu şöyledir:
| kal-ma-sa-m | kal-ma-sa-k |
| kal-ma-sa-n | kal-ma-sa-nız |
| kal-ma-sa | kal-ma-sa-lar |
Dilek-koşul kipinin sorulu çekimi:
| kalsam mı? | kalsak mı? |
| kalsan mı? | kalsanız mı? |
| kalsa mı? | kalsalar mı? |
Aynı kipin olumsuz sorulu biçimi:
| kalmasam mı? | kalmasak mı? |
| kalmasan mı? | kalmasanız mı? |
| kalmasa mı? | kalmasalar mı? |
İstek kipi : Eyleme istek kavramı katan kiptir. Eylem kök ya da gövdelerine -a (-e) ekinin gelmesiyle oluşur:
| kal-a-y-ım | kal-a-lım |
| kal-a-sın | kal-a-sınız |
| kal-a | kal-a-lar |
Bu kipin aldığı kişi ekleri de şunlardır:
| 1. t.k. -m | (kal-a-y-ım) |
| 2. t.k. -n | (kal-a-sın) |
| 3. t.k. — | (kal-a) |
| 1. ç.k. -k | (kal-a-lım) |
| 2. ç.k. -nız | (kal-a-sınız) |
| 3. ç.k. -lar | (kal-a-lar) |
İstek kipinin olumsuzu da -ma ekiyle yapılır:
| (kal-ma-y-a-yım) |
| (kal-ma-y-a-sın) |
| (kal-ma-y-a) |
| (kal-ma-y-a-lım) |
| (kal-ma-y-a-sınız) |
| (kal-ma-ya-lar) |
Bu kipin sorulu biçimi 1. tekil ve çoğul kişiler için olanların dışında pek kullanılmaz: kalayım mı ? kalalım mı ? Aynı kipin olumsuz sorulu biçiminde yine 1. kişilerin çok kullanıldığı görülür ve kimi zaman öteki kişilerin dilek-koşul kipiyle karşılandığı olur: kalmayayım mı ? kalmayalım mı ? gibi.
Gereklik kipi : Eylemin yapılması gerektiğini gösteren, isteme kipidir. Bu kip eylem kök ya da gövdelerine – malı (-meli) ekinin getirilmesiyle oluşur:
| kal-malı-y-ım | kal-malı-y-ız |
| kal-malı-sın | kal-malı-sınız |
| kal-malı | kal-malı-lar |
Bu kipin çekiminde şu kişi ekleri kullanılır:
| 1. t.k. -ım | kal-malı-y-ım |
| 2. t.k. -sın | kal-malı-sın |
| 3. t.k. — | kal-malı |
| 1. ç.k. -ız | kal-malı-y-ız |
| 2. ç.k. -siniz | kal-malı-sınız |
| 3. ç.k. -lar | kal-malı-lar |
Gereklik kipinin olumsuzu yine -ma (-me) ekiyle yapılır:
kal-ma-malı-y-ım
kal-ma-malı-sın
kal-ma-malı
kal-ma-malı-y-ız
kal-ma-malı-sınız
kal-ma-malı-lar
Aynı kipin, soru biçimi şöyledir:
kalmalı mıyım?
kalmalı mısın?
kalmalı mı?
kalmalı mıyız?
kalmalı mısınız?
kalmalılar mı?
Olumsuz sorulu kullanılışı da vardır: kalmamalı mıyım ? kalmamalı mısın ? kalmamalı mı ?
Buyrum kipi : Eylemin yapılması gerektiğini buyurarak gösteren kiptir. Bu kipin 1. tekil ve çoğul kişi kullanımları yoktur:
| ** |
| kal (sen) |
| kalsın (o) |
| ** |
| kalın, kalınız (siz) |
| kalsınlar (onlar) |
Örneklerde görüldüğü gibi bu kipin çekiminde kullanılan kişi ekleri değişiktir.
Bu kipte 2. tekil kişi için eylem kökünün kullanıldığı görülür. Bu bakımdan 2. tekil kişi için bir ek kullanılmamaktadır. Çoğul kişinin ise belirli geçmiş ve dilek-koşul kiplerinde 2. tekil kişiler için kullanılan -n (-m, -in, -un, -ün) ekini, kimi zamanda saygı, incelik göstermek için -iniz ekini aldığı görülür.
3. tekil ve çoğul kişilerin aldığı -sın eki belirli geçmiş zaman, dilek-koşul ve buyrum kipinin dışında 2. tekil kişiler için kullanılır.
Ancak bu -sın eki, buyrum kipinde 3. tekil kişide ve -lar ekiyle birlikte çoğul kişide kullanılmaktadır.
Bu kipin, her zaman buyurmada kullanılmadığı görülür. Kimi zaman, dilek, istek belirttiği de olur. Bu söyleyişe göre değişir.
Bu kipin olumsuzu ise şöyledir:
| ** |
| kal-ma |
| kal-ma-sın |
| ** |
| kal-ma-y-ın, kal-ma-y-ınız |
| kalma-sın-lar |
Buyrum kipinin sorulu ve olumsuz sorulu çekimi de değişiktir ve yalnızca 3. kişiler de kullanılır: kalsın mı? kalmasın mı? gibi.
