Kanser hastalığını daha iyi anlamak ve kanserle ilgili yazıları kavrayabilmek için anlamını öğrenmemiz gereken kavramlar. Kanserle ilgili kavramlar
Kanserle İlgili Kavramlar
Kanser
Canlı organizmanın hücresindeki DNA molekülünün hasarıyla hücrelerin kontrolsüz ve anormal, çoğalması ve büyümesidir. Kanser köken aldığı, yani, türediği dokuya göre adlandırılır.
Metastaz
Bağışıklık sistemiyle yıkılamayan, kontrolsüz üreyerek çoğalan kanser hücrelerinin çevre dokuları ve kan dolaşımı, lenf sistemi ya da vücut boşlukları ve yüzeyleri aracılığıyla, vücudun yakın ve uzak doku ve organlara taşınıp, işgal etmesi olayıdır.
İnvazyon
Bağışıklık sistemiyle yıkılamayan hücrelerin kontrolsüz üreyip, çoğalarak çevre dokuları işgal etmesidir.
Mutasyon
Bir canlı organizmanın genomundaki DNA molekülü ve RNA molekülü dizilmindeki kalıcı dönüşümlerdir. Mutasyon geçiren organizmaya mutant denir.
Bağışıklık Sistemi
Canlıları hastalıklara karşı koruyan; patojenleri ve tümör hücrelerini tanıyarak yıkımını gerçekleştiren mekanizmaların tümüdür.
Genom
Bir organizmanın kromozomlarının taşıdığı genetik şifrelerin tamamı kapsayan fonksiyonel yapıdır.
Tümör Baskılayıcı Gen
Hücre bölünmesini engelleyen genlerdir. Tümör Baskılayıcı Genlerin hasarıyla hücre kanser hücrelerine dönüşür ve hücre kontrolsüz çoğalır.
Tümör Nekrozu Faktörü (Tumor Necrosis Factor)
Bir çok hücre türünün sentezlediği ve kanserli hücrelerin yıkımını gerçekleştiren, 185 aminoasitlik bir glikoprotein molekülünden oluşan hormon sitokindir. Sitokin, 7. kromozomda kodlanır.
Sitokin
Yangı ve bağışıklık reaksiyonlarında etkili aktif lenfositler, makrofajlar, endotel dokular, epitel dokular ve konnektif dokuların salgıladığı hormondur. Salgılanması geçicidir. Sitokinler hücrelerdeki reseptörlere bağlanarak hücre çoğalmasını uyarırlar.
Gen
Genom dizisinde bölgesi tanımlanabilen, transkripsiyonu gerçekleştirilebilen, protein molekülü ve RNA molekülü gibi düzenleyici ve fonksiyonel bölgeler taşıyan kromozomların aminoasit senteziyle fonksiyonel, nükleik asit dizisi birimidir. Proteinler de aminoasitlerin birbirlerine bağlanarak zincirlenmesiyle oluşan organik makromoleküllerdir.
Replikasyon
Tüm canlı organizmaların DNA molekülünü kopyalayarak, iki özdeş DNA molekülü oluşturduğu, kalıtımın temelini oluşturan biyolojik süreçtir. DNA molekülü replikasyon için gerekli tüm bilgileri genetik kodlarında içerir. Replikasyonun oluşturduğu birime replikon denir.
Orjinal çift iplikli DNA molekülünün her bir ipliği, tamamlayıcı ipliğin üretiminde kalıp kalıp işlevindedir; yani, yarı korunumlu replikasyon özelliğindedir. Hücresel proofreading ve hata kontrol mekanizmaları, replikasyonu hemen hemen hatasız gerçekleştirir.
Transkripsiyon
DNA molekül dizisini oluşturan ve protein kodlayan nükleotid dizisinin, RNA polimeraz enzimi aracılığıyla mRNA molekülü dizisi formunda kopyalanmasıdır.
Translasyon
Transkripsiyon sürecinde oluşturulan mRNA moleküllerindeki kodla, ribozomlarda amino asit zinciri, yani, polipeptid sentezlenmesi sürecidir. Oluşturulan polipeptid molekülleri katlanarak aktif proteinlere dönüşür.
Gen Ekspresyonu
DNA molekülü dizisini oluşturan genlerin, fonksiyonel protein molekülüne dönüşümü sürecinin bütününe, gen ekspresyonu denir.
Tranformasyon
Bir hücrenin içine yabancı bir maddenin girmesiyle, yabancı madde giren hücredeki DNA molekülünün yapısına katılması ve DNA molekülündeki genetik özelliklerin dönüşümüyle, hücrenin kalıtsal karakter kazanmasıdır.
Apoptozis
Belirli bir moleküler işleyiş sürecinin sonunda, organizmanın yaşam döngüsü ve sağlığı için gerekli; kontrolsüz hücre çoğalmasını ve büyümesini önleyen, programlanmış hücre ölümüdür.
Apoptozis sinyal alan bir hücrenin kromatini ve sitoplazması yoğunlaşır; hücrenin boyutları küçülmeye başlar; hücre küçük apoptotik cisimciklere parçalanır; apoptotik cisimcikler, yüzeylerinde yeni sinyal verici yapılar oluştururlar ve bu cisimciklerin sinyalinin uyarısıyla yakınlarındaki hücre tarafından fagosite edilerek, moleküllerine parçalanıp, etkisizleştirilir.
Apoptozisin Organizmadaki Temel Fonksiyonları
Embriyonal gelişim, fetüste parmak aralarının şekillenmesi ya da fetüste göz kapakları arasındaki boşluğun şekilllenmesi;
Kadınlarda menstrual siklusta endometrial hücrelerinin; yani, uterusun iç katmanındaki epitellerin yıkımı;
Hasarlı DNA moleküllerinin yıkımı;
Tümöral hücrelerin parçalanması, yıkımı;
Virüsle infekte hücrelerin öldürülmesidir.
Programlanmış Hücre Ölümü (PRC)
Herhangi bir hücrenin, hücre içi programla ölümünün planlanması ve gerçekleştirilmesidir. Canlı organizmanın sağlığını koruyan, yaşam döngüsündeki regüler bir süreçtir.
Protein 53 (p53)
Hücre döngüsünü düzenleyen bir transkripsiyon faktörüdür. Bir çok hücrede, kanser hücre oluşumunu baskılayan, kanser önleyici bir çok işlev kazanmış önemli bir proteindir. Genomda, mutasyon gerçekleşmesini önleyerek, genom stabilitesini korur. Protein 53, hücre içinde dörtlü, yani, tetramer bağ oluşturan fonksiyonel bir yapıdadır. DNA molekülünde hasar oluştuğunda, DNA molekülü onarım proteinlerini harekete geçirirerek, DNA molekülü onarılır. DNA molekülü hasarı onarılamayacak düzeyde gerçekleşirse, apoptozis başlar.
