Karahanlılar Dönemi

0
Advertisement

Karahanlı Devleti ne zaman ve nerede kurulmuştur? Karahanlılar döneminin özellikleri, devlet yapısı, tarihçesi, hakkında bilgi.

Karahanlılar, ilk Müslüman Türk devletidir (840-1212). Karahanlılara bu ad, Avrupalı doğubilimciler tarafından bu soyun unvanları arasında çok sık geçen “Kara” sözünden dolayı verilmiştir. 840’ta yeni bir devlet olarak tarih sahnesine çıkan Karahanlılar, yönetimde çifte hükümdarlık ilkesini kabul ettiler. Buna göre Doğu bölümünün hükümdarı arslan Kara Hakan unvanını taşıyor ve Kara Ordu’da oturuyordu. Batı bölümünün hükümdarıysa Buğra Kara Hakan unvanını taşıyor ve Tariz ya da Kaşgar’da oturuyordu. İlk hükümdarı olan Bilge Kül Kadir Han hakkında fazla bir bilgi yoktur. Bilge Kül Kadir Han’ın iki oğlu vardı. Bunlardan Bazır Han, Oğulçak ve sonraki Buğra hanlarla ilgili bilgilere göre Oğulçak, Samaniler’den İsmail bin Ahmet’in (892-907) çağdaşıdır. İsmail başkent Taraz’ı ele geçirince Oğulçak merkezi Kaşgar’a taşıyarak Samanilerle mücadeleye girişti (904). Oğulçak’ın yeğeni Satuk Buğra Han’ın Müslüman şehzade Ebu Nasr ve İslâm-Süfilerle tanışması ve Müslüman olması yalnızca Karahanlıların tarihinde değil islâm ve Türk tarihinde bir dönüm noktası oluşturdu. Saltuk Buğra Han, bu tarihten sonra amcasına karşı giriştiği taht kavgasını kazandı ve egemen olduğu topraklarda İslâm dinini resmen duyurdu (944-945). Müslüman olduktan sonra Abdülkerim adını alan Satuk Buğra Han 955-956’da ölünce yerine geçen oğlu Musa (Baytaş) Doğu Karahanlı topraklarında da İslâmlığı yaymayı başardı (960). Buğra Han Harun, Samanilerle mücadeleyi sürdürdü. Büyük Kağan I. Ahmet Han’ın kardeşi ve ortak kağan Nasr, Buhara üzerine yürüdü ve kan dökmeden kenti aldı, Samani Devleti’ni yıktı (999). Samanilerin ortadan kalkması üzerine Gaznelilerle karşı karşıya gelen Karahanlılar, 1001’de Gazneli Mahmut ile Ceyhun Irmağı sınır olmak üzere bir antlaşma imzaladılar, bu arada iki soy arasında yakınlık da sağlandıysa da Gazneli Mahmut, nasr üzerine yürüdü ve Belh yakınlarındaki savaşta çekişme sürdü. 1025’te Yusuf Kadir Han Karahanlı tahtma oturdu. Gazneli Mahmut ile anlaştı. Ali Tigin 1032’de Büyük Kağan oldu. Ali Tigin’in 1034’te ölümü üzerine yerine geçen oğlu Yusuf, Harizmşah Harun ile babasının yaptığı anlaşmaya bağlı kaldı. 1041-1042’de devlet Doğu ve Batı Karahanlılar olmak üzere kesin olarak ikiye bölündü. Doğu Karahanlılar Balasagun politik ve askeri, Kaşgar da dinsel ve kültürel merkez olmak üzere Talaş, İsficab, Şaş, Doğu Fergana, Yedisu, bölgesine; Batı Karahanlılar ise Özekent (sonra Semerkant) ve Buhara merkez olmak üzere Hocend’e kadar Batı Fergana’ya ve Maveraünnehir’e sahip oldular. Doğu Karahanlı Devleti’nin ilk büyük hükümdarı Ebu Şüca Süleyman bir Yusuf’tur (1032-1056). Onu Muhammet bin Yusuf (1056-57) izledi ve yerini oğlu Hüseyin’e bıraktı. Ondan sonra İbrahim tahta çıktı (1057-1059). Karahanlı Hükümdarı İbrahim bin Nasr Fergana’yı ele geçirdi. İbrahim 1059′ da bir hanedan üyesi tarafından öldürülünce yerine Mahmut bin Yusuf geçti (1059-1074). Mahmut daha önce yitirilen toprakları geri almak üzere harekete geçti ve iki Karahanlı devletiarasında yeni bir sınır saptamayı başardı. Buna göre sınır Sirderya’yı (Seyhun) izleyerek Hocend’e kadar gelecek ve Ferdana Doğu Karahanlılara geçecekti. Ebu Ali (1075-1103) döneminde Kaşgar bir kültür vebilim merkezi haline geldi. Selçuklu Sultanı Melikşah 1089’da Maveraünnehir’i ele geçirip Özkend’e kadar geldi ve Hasan, Selçuklular’a bağlanmayı kabul etti. Hasan’ın yerine oğlu Ahmet geçti. (1103-1128). 1128’de tahta çıkan II. İbrahim bin Ahmet döneminde Karahitaylı Gürhan, Balasagun’u aldı ve başkent yaptı (1130). Son hükümdar öldürülünce Doğu Karahanlı Devleti sona erdi (1211).

Batı Karahanlıların ilk büyük kağanı Muhammet 1041-1052 arasında hükümdarlık yaptı. Onu izleyen Ebu İshak İbrahim (1052-1068) tarihte Tamgaç Han adıyla ünlüdür. Bu dönemde Selçuklu hükümdarı Alparslan, Karahanlı topraklarına girdi. İbrahim’in yerine oğlu Şemsülmülk I. Nasr geçti (1068-1080). Selçuklularla savaşmak zorunda kalan I. Nasr, Alparslan’ın 1072’de 200 bin kişilik bir orduyla çıktığı Manveraünnehir seferinde bir Batini gönüllüsünce öldürülmesi nedeniyle zarar görmedi. Melikşah döneminde de süren mücadeller, ünlü vezir Nizamülmülk’ün çabalarıyla barışla sonuçlandı. Nasr’dan sonra tahta kardeşi Hızır geçti (1080-1081). onu izleyen oğlu Ahmet (1081-1089) Melikşah tarafından tahtından indirildi. Dinsizlikle suçlanan Ahmet 1095’te idam edildi. I. Mesut 1095-1097 arasında saltanat sürdü. 1097’den başlayarak Batı Karahanlı hükümdarların Selçuklu Sultanı Berkyavruk atadı. Maveraünnehir’i yeniden örgütleyerek kayınpederi II. Muhammet bin Süleyman’ı Arslan Hakan unvanıyla Semerkant’a atadı (1102-1129). Yerine oğlu II. Nasr (1129) ve II. Ahmet geçti (1129-1132). Onun ölümü üzerine de Muhammet bin Süleyman’ın kardeşi Ebu’l-Muzaffer II. İbrahim büyük kağan atandı (1132). Onu, oğlu II. Mahmut izledi (1132-1141). Bir süre sonra Mahmut Han ile Karluklar arasında çıkan anlaşmazlık, Karahitaylarla Selçuklular arasında 1141’de Katvan bozkırında yapılan savaşta Selçukluların yenilgisiyle sonuçlandı ve Karahitaylar tüm Maveraünnehir’i ele geçirdiler. Bu tarihte III. İbrahim, Buğra Han unvanıyla tahta çıktı (1141-1156). Mahmut Han ve iki oğlundan sonra Karahanlıların batı kolu da sona erdi (1212).


Leave A Reply