Karşılıklı belirleyicilik nedir, özellikleri nelerdir? Sosyal öğrenmede gözlemcinin özelliklerinden karşılıklı belirleyicilik hakkında bilgi.
Karşılıklı Belirleyicilik
Birey, davranış ve çevre faktörlerin birbirlerini karşılıklı olarak etkilemesidir. Bandura’ya bu etkileşimler bireyin sonraki davranışını belirlemektedir. Davranış çevreyi; çevre ise davranışı değiştirebilir. Yine, çevre bireysel özellikleri değiştirebileceği gibi bireysel özellikler de çevreyi değiştirebilir. Örneğin; savunmayı öğrenme deneyinde farelere belli aralıklarla şok verilmektedir. Farelerin şoktan kurtulabilmeleri için, bu aralıklarda bir kol demirine basmaları gerekmektedir. Aksi halde periyodik şokları almaktadırlar. Kol demirine basmayı öğrenen farelerin davranışı, çevreyi kontrol etmekte, öğrenemeyen fareleri ise, çevre etkilemektedir. Bu durumda, potansiyel çevre bütün hayvanlar için aynı olmasına rağmen, gerçek çevre, her birinin kendi davranışına bağlı olarak değişmektedir. Bandura, pekiştirme ve cezaların da potansiyel çevrede var olduğunu; onların ortaya çıkışını yani gerçekleşmelerini bizim davranışlarımızın belirlediğini savunmaktadır. Daha ileri giderek, davranışın çevreyi yarattığını belirtmektedir. Örneğin; sürekli problem oluşturan birey, olumsuz bir sosyal çevre yaratmaktadır. Sonuç olarak, Bandura’ya göre insanlar çevreyi belli yollarla etkilemekte, değiştirmekte çevre de insanların daha sonraki davranışlarını etkilemektedir.
Birey, davranış, çevre, birbirlerini etkileyerek bireyin bir sonraki davranışını belirlemelerine rağmen her zaman bütün olaylarda her biri aynı etkiye sahip değildir. Örneğin; çok kötü kokan bir çevre, davranışı her şeyden daha çok etkileyebilir. Birey çalışmaya çok istekli olsa bile, kötü koku çalışmasını engelleyebilir. Bir başka durumda da bireyin inançları, davranışını her şeyden çok etkileyebilir. Bu duruma ilişkin yapılan bir deneyde denekler üç gruba ayrılır. Grupların tümünde gerçekte ortalama bir dakika arayla değişken aralıklı pekiştirme tarifesi uygulanır. Ancak gruplara pekiştirme tarifesi konusunda yanlış bilgi verilmiştir. Birinci gruba doğru bilgi verilmiş, ikinci gruba belirli aralıklarla yani her dakikada bir pekiştirilecekleri söylenmiş, üçüncü gruba da ortalama 150 tepkilerinin pekiştirileceği yani değişken oranlı pekiştirme tarifesinin kullanılacağı söylenmiştir. Bu durumda, kendilerinin belli aralıklarla pekiştirildiğinde inanan grubun tepkileri çok yavaş, değişken oranlı pekiştirildiklerine inanan grubun tepki hızı ise iki grubun arasında olmuştur. Elde edilen bu sonuçlar, bireylerin davranışlarının, gerçek çevre tarafından değil, inançları tarafından belirlendiğini göstermektedir.
Sonuç olarak bireyin gelecek davranışları, çevre, davranış ve bireysel özellikleri tarafından belirlenmektedir.
