Büyük bir ticari imparatorluğa ismini vermiş olan Kuzey Afrika’da bir antik kent olan Kartaca tarihi ile ilgili olarak ansiklopedik bilgilerin yer aldığı yazımız.
İlkçağ’da büyük önemi olmuş bir Kuzey Afrika şehrinin ve aynı adla anılan büyük ticari imparatorluğun başkentidir.
Bugünkü Tunus şehri yakınlarında bulunan Kartaca şehrini Fenikeliler kurdu. Efsasaneye göre M.Ö. 813’te Sayda şehrinde, Sur’a karşı gizli bir ayaklanma hazırlanmıştı. Elissa adında bir kadın, bu ayaklanmanın elebaşısıydı. Ancak, olay önceden haber alındı. Elissa da kendisiyle birlikte olanları alıp, gizlice, gemilerle denize açıldı. Batıya doğru yöneldiler, ilk rastladıkları Afrika kıyısına çıktılar. Burası, denize uzanmış bir dil üzerinde, yemyeşil bir yerdi. Burada bir şehir kurmak için Elissa, Kambe hükümdarından «bir öküz derisi kadar» toprak diledi. Sonra, bir öküz derisini kıl inceliğinde çepeçevre keserek upuzun bir ip meydana getirdi, bu ipin çevresince arazi onun oldu. Şehri oraya kurdular, «Kart-Hataç» (Yeni Şehir) adını koydular.
Kartaca’nın toprakları hem ekime çok elverişliydi, hem de deniz ticareti yolunun üzerindeydi. Bundan dolayı gelişme çok çabuk oldu. İlkin, Afrikalılar’a, Berberiler’e, Yunanlılar’a vergi ödüyorlardı. Sonradan, kısa zamanda, onlardan haraç alır hale geldiler. Sayda ve Sur gibi büyük Fenike şehirleri battığı sırada Kartaca, yayılma çağına giriyordu.
Kartacalılar, kendi buluşları olan, üç sıra kürekten daha çok kürekli ticaret ve savaş gemileriyle Kuzey Afrika kıyılarını, İspanya’ yı, Güney Fransa’yı ele geçirdiler. Roma, Akdeniz’in doğusuna doğru yayılırken onlar da batıyı tuttular. İlk zamanlar kendileri gibi yayılma davası güden Roma’yla iyi geçindilerse de sonunda menfaatler çarpıştı, Kartaca’yla Roma arasında uzun savaşlar başladı. Bunlara Pön Savaşları denir.
Bu savaşlar M. Ö. 240 yılında başladı, kısa barış araları ile 118 yıl sürdü. En sonunda Hannibal, 50.000 kişilik Roma ordusunu bozguna uğrattı, 16 yıl, Kuzey İtalya’ yı elinde tuttuysa da merkezden çok uzaklaşmıştı, sonunda çekilmek zorunda kaldı. Ondan sonra üstünlük Romalılar’a geçti. Romalılar, Kartaca şehrini karaya bağlayan dar kıstağı tuttular, şehrin karayla bağlantısını kestiler. Kartaca ahalisi açlık yüzünden leş yedi. Askerler’in yay kirişleri eskidikçe, kadınlar saçlarını kesip bükerek kiriş yaptılar. Bütün bu fedakarlıklar şehri kurtaramadı. Birinci sur düştükten sonra kanlı sokak savaşları günlerce sürdü. Romalılar şehri tamamen ele geçirdikten sonra bütün Kartacalılar’ı kestiler. Şehrin izi kalmasın diye, toprağı sabanla sürdüler. Böylece ünlü Kartaca, tarihten silindi.
Kartaca, aristokrasiye dayanan bir monarşiyle idare edilirdi. İki hükümdarla 28 senatörden kurulu bir İhtiyarlar Meclisi, bir de bunun üstünde Yüz Onlar Meclisi vardı. Yüz Onlar hükümdarları, komutanları, İhtiyarlar Meclisi’ni yargılayabilirdi. Ahali bunları her yıl doğrudan doğruya seçerdi. Kartaca ordusunda yalnız komutanlar Kartacalıydı. Kalanlar ücretli yabancı askerlerdi. Hepsi geldikleri bölgelerin dilini konuşurlar, kendi kıyafetlerini giyerler, özel silahları ile dövüşürlerdi.
Kartaca, sanatta, elinde, öbür bilgilerde Fenike’nin bir devamıydı. Romalılar, Sezar devrinde şehrin eski yeri üzerinde yeni bir şehir kurdular. Burası da Romalılar zamanında işlek bir ticaret şehri oldu. V-VI. yüzyıllarda Vandallar’ın başkenti olan Kartaca sonra Bizanslılar’a, VII. yüzyılda Araplar’a geçti. Bugün eski Kartaca’dan ancak Romalılar’devrinden kalma bazı yıkıntılara rastlanır.
