Kimyasal Gübre Çeşitleri ve Özellikleri

Kimyasal gübre nedir? Kimyasal gübre çeşitleri ve özellikleri nelerdir? Kimyasal gübrelerin formülleri ve kullanımı hakkında bilgi.

Kimyasal Gübre Çeşitleri ve Özellikleri

Her toprak, iklim ve toprak özellikleri bakımından diğer topraklardan farklılık gösterir. Bunun için kullanılacak gübrelerin cins, çeşit ve miktarları kendi şartlarına uygun olacak şekilde belirlenir. Bunun için ticari gübreler kullanılır. Ticari gübreler bileşimlerinde bir veya birden fazla yüksek miktarda bitki besin maddesi içerir ve suda kolayca çözünürler.

Gübreler içerdikleri besin maddelerine göre,

***Azotlu gübreler
***Fosforlu gübreler
***Potasyumlu gübreler
***Kompozit gübreler olarak 4 ana gruba ayrılırlar.

Gübreler
Azotlu Gübreler
CAN	Kalsiyum amonyum nitrat	$\displaystyle CaN{{H}_{4}}N{{O}_{3}}$
AN	Amonyum nitrat	$\displaystyle N{{H}_{4}}N{{O}_{3}}$
AS	Amonyum sülfat	$\displaystyle {{\left( N{{H}_{4}} \right)}_{2}}S{{O}_{4}}$
	Üre	$\displaystyle {{\left( N{{H}_{2}} \right)}_{2}}CO$
Fosforlu Gübreler
TSP	Triple süper fosfat	$\displaystyle Ca{{({{H}_{2}}P{{O}_{4}})}_{2}}.{{H}_{2}}O$
NSP	Normal süper fosfat	$\displaystyle 3Ca{{({{H}_{2}}P{{O}_{4}})}_{2}}.{{H}_{2}}O+7CaS{{O}_{4}}$
Potasyumlu Gübreler
PS	Potasyum sülfat	$\displaystyle {{K}_{2}}S{{O}_{4}}$
PN	Potasyum nitrat	$\displaystyle KN{{O}_{3}}$
Kompozit Gübreler
DAP	Diamonyum fosfat	$\displaystyle {{\left( N{{H}_{4}} \right)}_{2}}HP{{O}_{4}}$
NPK	15-15-15	Karışım
15-15-15	Kompozit gübre	Karışım
20 – 20 – 20	Kompozit gübre	Karışım

A. AZOTLU GÜBRELER

Yapılarında azot(N) atomunu içeren gübrelerdir. Azotlu gübrelerin çeşitli tipleri vardır. En çok amonyum ve nitrat tuzlan halinde kullanılır. Bunlar arasında en önemlileri, sırasıyla amonyak ve amonyum hidroksit, amonyum nitrat, amonyum sülfat, amonyum fosfat, sodyum nitrat, kalsiyum nitrat, potasyum nitrattır. Kalsiyum nitrat ve potasyum nitratın dışındaki bütün azotlu gübreler toprağı asidik yaparlar.

Amonyum Sülfat(AS) Gübresi

Amonyum sülfat, beyaz renkli olup toz şekere benzediğinden halk arasında şeker gübre olarak da bilinir. Tarlaya ekimden önce serpilir. Bu gübrenin kendisi asit karakterli olduğu için nötr ve alkali yani kireçli topraklarda güvenle kullanılabilir. Amonyum sülfatın yapısında % 21 azot (N) ve % 24 kükürt (S) bulunur. Asit reaksiyonlu topraklarda uzun süre kullanılırsa asitleşme yapabileceğinden bu tür topraklarda uzun süre ve çok kullanılırsa toprağı verimsizleştirir.

Bünyesinde bulunan sülfat $\displaystyle \left( SO_{4}^{-2} \right)$ formundaki kükürt, bitkilerin ihtiyacını tamamen karşılayacak durumdadır. Tüm ekim öncesi kullanılan gübrelerde olduğu gibi azotu amonyum (NH^) formunda olduğu için bitkinin fosfor alınımını artırır.

Başta çeltik olmak üzere önce soğan, sarımsak, brokoli, karnabahar, lahana, kanola, aspir, haşhaş, turp ve havuç gibi kükürdü seven bitkilerde kullanılır. Çeltik tarımında kullanılan azotlu gübrenin tamamına yakını amonyum sülfat gübresi ile karşılanır.

B. FOSFATLI GÜBRELER

Yapılarında fosfor (P) atomunu içeren gübrelerdir. Fosforlu gübrelerin bünyelerindeki fosfor suda çözünebilir, sitratta çözünebilir ve her ikisinde çözünmeyen fosfor ihtiva eden gübreler şeklinde sınıflandırılabilir.

Fosfatlı gübreler olarak daha çok fosfat asidinin kalsiyum tuzları kullanılır. Fosfatlı gübrelerin üretiminde çeşitli kaynaklar vardır. Bunlar doğal trikalsiyum fosfatlar, hayvan kemiklerinden elde edilen fosfatlardır.

C. POTASYUMLU GÜBRELER

Yapılarında potasyum(K) atomunu içeren gübrelerdir. Bitki besini olarak potasyum ihtiva eden materyaller yer kabuğunun yapısında bulunan kayaların ve minerallerin yapısında yer alır. Potasyumlu gübrelerden en çok kullanılanı potasyum klorür (KCI), potasyum sülfat $\displaystyle \left( {{K}_{2}}S{{O}_{4}} \right)$ ve potasyum nitrat $\displaystyle \left( KN{{O}_{3}} \right)$ gübreleridir.

Bugün yurdumuzda kullanılan potasyumlu gübre genellikle potasyum sülfattır, içerdiği klor bazı bitkiler için sakıncalı olduğundan potasyum klorür tercih edilmemektedir.

D. KOMPOZİT GÜBRELER

iki veya daha çok bitki besin maddesi içeren gübrelere kompoze veya kompozit (karışım) gübreler denilmektedir. Ülkemiz topraklarının genellikle azot ve fosfor bakımından fakir, potasyum bakımından ise önemli bir sorunu olmayan topraklar olması nedeniyle kullanılacak kompoze (kompozit) gübrelerin genellikle bileşimlerinde azot ve fosfor bulunan, ancak gerektiğinde potasyum da içeren gübreler olması tercih edilmektedir. Kompozit gübreler genellikle yapılarındaki % etkili madde miktarları ile üç rakamlı bir şekilde 20-20- 0,15-15-15 gibi anılırlar. Kompozit gübrelerde birinci rakam % N, ikinci rakam % $\displaystyle {{P}_{2}}{{O}_{5}}$ ve üçüncü rakam % $\displaystyle {{K}_{2}}O$ miktarını belirtir. Bu kompozit gübrelere gerektiğinde diğer makro besin ve mikro besin elementleri içeren gübreler de ilave edilebilir.

Diamonyum Fosfat (DAP) Gübresi

Diamonyum fosfat gübresi Dünyada en çok kullanılan iki besinli (kompozit) bir fosfor gübredir. Diamonyum fosfat gübresine kısaca DAP gübresi de denir. Bünyesinde % 18 azot (N) ve % 46 fosfor (P) bulunur. İçeriğindeki azot, amonyum (NH^) formunda olduğu için özellikle bitkilerin ilk gelişme dönemlerinde etkilidir. Azotu amonyum formunda olduğu için toprakta tutulur. Aşırı yağış veya aşırı sulama durumunda topraktan yıkanma ile azot kaybı olmaz.

Kompozit gübrelerin üzerinde gördüğümüz rakamlar gübrede bulunan ana besin maddelerinin oranlarını gösterir. Bunlar sırasıyla azot – fosfor – potasyumdur. DAP gübresinin üzerinde 18-46-0 yazısı 100 kg DAP gübresinde 18 kg azot, 46 kg fosfor ve 0 kg potasyum olduğunu gösterir.

DAP gübresi bitkinin daha çok fosfor ihtiyacını karşılamak için kullanılmaktadır. Bitki besini olarak fosfora, bitkinin ilk gelişme dönemlerinde kök gelişmesi için ihtiyaç vardır. Tohum çimlendikten (çıkıştan) sonra uygulanması hâlinde etkisi görülmez. Bunun nedeni ise fosforun toprakta tutulması ve toprağın derinliklerine doğru hareket edememesidir. DAP gübresinin özellikle pH değeri 7,5 in üzerinde olan kireçli topraklarda olumlu etkisi görülmüştür