Kumul çeşitleri nelerdir? Dünyada görülen kumul çeşitleri, bu kumulların görüldüğü yerler ve özellikleri nelerdir, hakkında bilgi.
Kumul Çeşitleri ve Özellikleri
Çöl kumulları
Çöllerde genellikle ilkay biçiminde kumullar oluşur. Bu tür kumulların özelliği sürekli hareket etmeleridir (yürüme). Bu tür kumulların uç noktaları kumulun ortasına göre daha alçak ve dardır. Birim zamanda (örneğin bir saat) rüzgâr belli oranda kum taşıyabileceğinden hacimleri daha küçük olan boynuzlar, merkezden daha hızlı hareket ederler. Bunun sonucunda, uç noktalar kumuldan koparak, yeni bir kumul oluştururlar. Kaliforniya’da yapılan gözlemlere göre 11 m yüksekliğinde ve 130 m genişliğindeki bir ilkay kumulu 30 yıl içinde yılda ortalama 17 m ilerlemiştir. Bu sayılar fazla görünmemekle birlikte, olgu sürekli olduğundan vaha ve kıyı köyleri kumlar altında kalabilir ve bunun önüne geçmek olanaksızdır. İlkay biçimli kumullar rüzgâr yönüne göre yön değiştirerek biçimini yeni duruma uydurur. Yön değiştiren kumullar, birbirleriyle çarpışıp yükseklikleri bazen 100 m’yi bulan çeşitli biçimlerde kumullar oluştururlar. Biçimleri nedeniyle yıldız kumulları diye bilinen kumullar, bu yolla oluşmuşlardır.
Çölde bir denge durumunun ortaya çıkması da olasıdır. Bu duruma, özellikle rüzgâr yönünün ve hızının hemen hemen aynı kalması neden olur. Böylece, yüksek uzun ve yeri değişmeyen sırtlar oluşur. Rüzgârın sırttan alıp götürdüğü kumun yerine başka yerden getirdiği kumlarla durum dengelenir. Rüzgârın esiş yönünde olan sırtlara uzunlamasına kumullar ya da Arapçada “seif” denir. Şeiflerin uzunlukları yüzlerce kilometre olabilir ve Arap Yarımadası’nda olduğu gibi uydu fotoğraflarında açıkça görülür. Seiflerden daha küçük olan durağan sırtlar sert rüzgâra karşı dik açı yaparlar; bu tür kumulların nasıl oluştuğu henüz tam olarak bilinmemektedir.
KIYI KUMULLARI VE YARARLARI HAKKINDA DETAYLI BİLGİ İÇİN TIKLAYINIZ
Sürüklenen kumullar
Sürüklenen kumullar, rüzgârın serbestçe esebildiği yerlerde oluşur. Örneğin iklimin uygun olmaması (özellikle altkutup kuşağında) ya da İnsanların yol açtığı aşınma sonucunda (aşırı otlatma) bitki örtüsünün zayıflaması bu oluşumu hazırlar. Sürüklenen kum alanlarında rüzgâr yönü belirsizdir, bu yüzden kumlar değişik yönlere savrulurlar. Bu durumda ağaç grupları arasından başka yerde toprağın güçlenmesi neredeyse olanaksızdır.
Irmak kumulları
Irmak kumulları ayrı bir gruptur. Geçici olarak kuruyan ırmak yataklarından savrulan kumlarla oluşurlar. Bu durum buzul bölgeleri çevresindeki iklim kuşaklarında görülür, ancak buzul çağları sırasında daha ılıman bölgelerde de ortaya çıkmışlardır. Fosil ırmak kumulları, bölgesel olarak ılıman kuşaklarda, eski ırmak yatakları boyunca Meuse ve Rhine ırmaklarında olduğu, gibi şimdi bir ölçüde ya da bütünüyle yeni ırmak balçığıyla kaplanmış olarak bulunabilirler. Irmak kumulları, yataklarında fazla madde olmadığı ve vadinin kenarları rüzgâra engel oluşturduğu için fazla yüksek değildir. Bazen kumlar daha da ileriye savrulur ve bu durumda kumul oluşmaz.
İnsanlar gereksinmelerini karşılamak amacıyla kumullar da dahil her türlü doğal ortamdan yararlanmaya çalışmaktadır. Ancak kumullardan elde edilebilecek pek az yarar vardır; hatta bazı durumlarda kumullar, kesinlikle zararlıdır. Örneğin çöl kumullarından yarar sağlamak olanaksızdır. Özellikle barkanlar (ilkay biçimli kumullar) vahalar için tehlike oluşturduklarından kesinlikle zararlıdır. Ayrıca sürekli yer değiştiren kumullar karayolu yapımında engel oluştururlar. Yollar kısa süre içinde metrelerce kalınlıkta bir kum tabakasıyla kaplanır ve bunun ne zaman kalkacağı yolunda bir varsayımda bulunmak olanaksızdır.
Sürüklenen kumullar da benzer olarak verimli tarlaların kumla kaplanmasına yol açarlar. Ancak bu daha az görülen bir olaydır. Günümüzde yararlanma açısından pek değerleri olmayan ırmak kumulları tarihöncesinde insanların yerleşmesi için uygun yerlerdi. Bu tür kumullar, insanlara içmek ve balık tutmak için kullanabilecekleri tatlı su kaynaklarına yakın yaşayabilme olanağı sağlardı. Yakın dönemlerde buralarda insanların yaşamış olduğuna ilişkin görüşler varsa da, daha eski dönemlerde kumulların yerleşik olup olmadığı konusu belirsizdir. Kumullar çevreye oranla daha yüksek oldukları böylece de baharda ortaya çıkan sellerden etkilenmedikleri için çiftliklerin hatta köylerin kurulması için elverişli yerler olmuşlardır. Ayrıca sıkı kumlar, üzerine bina yapmak için killi zeminlerden daha elverişliydi.
