Mükemmeliyetçilik nedir? Mükemmeliyetçiliğin ruhsal sağlığımız üzerindeki olumsuz etkileri, zararları nelerdir? Nasıl başa çıkabiliriz?
Eğer bir mükemmeliyetçiyseniz, muhtemelen her şeyi doğru yapmak isteme duygusuna aşinasınızdır. Belgeleri teslim etmekle mücadele edebilir, işteki projeler üzerinde acı çekebilir ve hatta geçmişten gelen küçük hatalar hakkında endişelenebilirsiniz.
Yüksek standartlar bir şeydir, ama mükemmeliyetçilik başka bir şeydir. Bazı araştırmacıların keşfettiği gibi, mükemmellik peşinde koşmanın hem zihinsel hem de fiziksel refah üzerinde ciddi sonuçları olabilir.
Mükemmeliyetçilik Nedir?
Araştırmacılara göre, mükemmeliyetçiler gerçekçi olmayan yüksek standartlara sahiptirler ve bu standartları karşılamadıklarına inanırlarsa özeleştiriler yaparlar. Mükemmeliyetçilerin başarısızlık yaşarlarsa suçluluk ve utanç hissetmeleri muhtemeldir, bu da genellikle başarısız olmalarından endişe ettikleri durumlardan kaçınmalarına neden olur. BBC Future için mükemmeliyetçilik hakkında yazan Amanda Ruggeri, “[Mükemmeliyetçiler] başarılı olamadıklarında, nasıl yaptıkları konusunda hayal kırıklığı hissetmiyorlar. Oldukları kişi konusunda utanç duyuyorlar. ” diyor.
Mükemmeliyetçilik Nasıl Zararlı Olabilir?
Her ne kadar birçok insan mükemmellik arayışını iyi bir şey olarak görse de, araştırmacılar aşırı uçta mükemmeliyetçiliğin aslında daha düşük zihinsel sağlıkla bağlantılı olduğunu bulmuşlardır.
Bir çalışmada, araştırmacılar mükemmeliyetçiliğin ruh sağlığı ile nasıl ilişkili olduğunu analiz ettiler. Toplam 284 çalışmaya (57.000’den fazla katılımcıyla) baktılar ve mükemmeliyetçiliğin depresyon, anksiyete, obsesif kompulsif bozukluk ve yeme bozuklukları semptomları ile ilişkili olduğunu buldular. Ayrıca, mükemmeliyetçilikte daha yüksek olan insanların (yani mükemmeliyetçi özelliklerle daha güçlü bir şekilde özdeşleşmiş katılımcılar) daha yüksek seviyelerde genel psikolojik sıkıntı bildirdiler.
2016 yılında yayınlanan bir makalede, araştırmacılar mükemmeliyetçilik ve depresyonun zamanla nasıl ilişkili olduğunu inceledi. Mükemmeliyetçilikte daha yüksek olan kişilerin depresyon belirtilerinde artış eğilimi gösterdiler, bu da mükemmeliyetçiliğin depresyon gelişimi için bir risk faktörü olabileceğini düşündürmektedir. Başka bir deyişle, insanlar mükemmeliyetçiliklerini başarılı olmalarına yardımcı olan bir şey olarak düşünebilse de, mükemmeliyetçiliklerinin aslında zihinsel sağlıkları için zararlı olabileceği görülmektedir.
Mükemmeliyetçilik her zaman zararlı mıdır? Psikologlar bu noktayı tartıştılar, bazıları uyarlanabilir mükemmeliyetçilik gibi bir şeyin olabileceğini öne sürerek, insanların yaptıkları hatalar konusunda özeleştiri yapmadan kendilerini yüksek standartlarda tuttuklarını öne sürüyorlar. Bazı araştırmacılar, daha sağlıklı bir mükemmeliyetçilik biçiminin hedefleri takip etmeyi içerdiğini ve bir hedefe ulaşamazsanız kendinizi suçlamamayı önerdi. Bununla birlikte, diğer araştırmacılar mükemmeliyetçiliğin uyarlanabilir olmadığını ileri sürmektedir: bu araştırmacılara göre, mükemmeliyetçilik sadece yüksek standartlara sahip olmaktan daha fazlasıdır ve mükemmeliyetçiliğin yararlı olduğunu düşünmemektedirler.
Mükemmeliyetçilik Artıyor mu?
Bir çalışmada, araştırmacılar mükemmeliyetçiliğin zaman içinde nasıl değiştiğine baktılar. Araştırmacılar, 1989’dan 2016’ya kadar 41.000’den fazla üniversite öğrencisinden toplanan verileri gözden geçirdi. İncelenen süre boyunca, üniversite öğrencilerinin artan mükemmeliyetçilik seviyelerini bildirdiklerini gördüler: kendilerini daha yüksek standartlarda tuttular, daha yüksek beklentiler hissettiler. Daha da önemlisi, genç yetişkinlerin çevredeki ortamdan aldığı sosyal beklentilerdi. Araştırmacılar bunun toplumun giderek rekabetçi olduğu için olabileceğini öne sürüyorlar: üniversite öğrencileri bu baskıları ebeveynlerinden ve toplumdan alabilirler ki bu da mükemmeliyetçi eğilimleri artıracaktır.
Mükemmeliyetçilikle Nasıl Mücadele Edilir?
Mükemmeliyetçilik olumsuz sonuçlarla ilişkili olduğundan, mükemmeliyetçi eğilimi olan biri davranışlarını değiştirmek için ne yapabilir? İnsanlar bazen mükemmeliyetçi eğilimlerini bırakmaktan çekiniyor olsalar da, psikologlar mükemmeliyetten vazgeçmenin daha az başarılı olmak anlamına gelmediğine dikkat çekiyorlar. Aslında, hatalar öğrenmenin ve büyümenin önemli bir parçası olduğu için, kusurları kucaklamak aslında uzun vadede bize yardımcı olabilir.
Mükemmeliyetçiliğe olası bir alternatif, psikologların büyüme zihniyeti olarak adlandırdıkları şeyi geliştirmeyi içerir. Stanford Üniversitesi’ndeki araştırmacılar, büyüme zihniyetini geliştirmenin başarısızlıklarımızdan öğrenmemize yardımcı olmanın çok önemli bir yolu olduğunu keşfettiler. Sabit zihniyetleri olanların (beceri seviyelerini doğuştan gelen ve değişmeyen olarak gören) aksine, büyüme zihniyetleri olanlar hatalarından öğrenerek yeteneklerini geliştirebileceklerine inanırlar. Psikologlar, ebeveynlerin çocuklarının başarısızlığa karşı daha sağlıklı tutumlar geliştirmelerine yardımcı olmada çok önemli bir rol oynayabileceklerine dikkat çekerler. Çocuklarını çaba gösterdikleri için (sonuçları kusurlu olsa bile) övebilirler ve çocukların hata yaptıklarında öğrenmelerine yardımcı olabilirler.
Mükemmeliyetçiliğe bir başka potansiyel alternatif de, öz-şefkat geliştirmektir. Kendine şefkat duymak için, yakın bir arkadaşınıza hata yaparlarsa nasıl cevap vereceğinizi düşünün. Oranlar, muhtemelen arkadaşınızın iyi niyetli olduğunu bilerek, nezaket ve anlayışla cevap vereceksiniz. Öz-şefkatin ardındaki fikir, hata yaparken kendimize nazik davranmamız, hataların insan olmanın bir parçası olduğunu hatırlatmamız ve olumsuz duygular tarafından tüketilmekten kaçınmamızdır. Ruggeri’nin BBC Future’a işaret ettiği gibi, kendine şefkat zihinsel sağlık için yararlı olabilir, ancak mükemmeliyetçiler kendilerini şefkatli bir şekilde tedavi etmeme eğilimindedir.
Psikologlar ayrıca bilişsel davranışçı terapinin insanların mükemmeliyetçilik hakkındaki inançlarını değiştirmelerine yardımcı olmanın bir yolu olabileceğini öne sürmüşlerdir. Mükemmeliyetçilik daha düşük zihinsel sağlıkla bağlantılı olsa da, iyi haber mükemmeliyetçiliğin değiştirebileceğiniz bir şey olduğudur. Hataları öğrenme fırsatları olarak görmeye çalışarak ve özeleştiriyi kendi kendine şefkatle değiştirerek, mükemmeliyetçiliğin üstesinden gelmek ve kendiniz için daha sağlıklı hedefler belirlemek mümkündür.
