Mustafa Reşit Paşa Kimdir? Tanzimatın mimarı Osmanlı sadrazamı Mustafa Reşit Paşa hayatı, biyografisi, dönemi, tanzimat fermanı hakkında bilgi.
Mustafa Reşit Paşa
Mustafa Reşit Paşa Osmanlı sadrazamıdır (İstanbul 1800-ay.y.l858). Babasından özel dersler aldı, medresede öğrenim gördü. Babasının ölümünden sonra (1810) eniştesi Seyyit Ali Paşa’nın yanında büyüdü; 1820’lere doğru onun mühürdarı olarak birlikte Mora’ya gitti. Buradaki ayaklanmanın bastırılması sırasında, çağdışı yöntemlerle hareket eden ordunun durumunu yakından izledi. Ali Paşa’nın seraskerlik görevinden alınmasından sonra İstanbul’a döndü. Sadaret Mektubi Kalemi’ne girdi. Osmanlı-Rus Savaşı‘nda (1828-1829) orduda kâtiplik görevinde bulundu, E. Mahmut’un dikkatini çekti.
1829’da Edirne’de, Rus delegeleriyle sürdürülen görüşmelerde Osmanlı kuruluna sekreterlik etti. Kavalalı Mehmet Ali Paşa ile görüşmek üzere Mısır’a giden kurulda ikinci kâtip oldu (1 Temmuz 1830). Mehmet Ali Paşa‘ dan görev önerisi aldıysa da kabul etmedi. Mısır dönüşü önce vekil (1831), ardından da asil olarak Amedi’i Divan-ı Hümayun oldu. Böylece Osmanlı bürokrasisinde ilk önemli göreve ulaştı. 1833’de, Mısır kuvvetlerinin Kütahya Konferansı’nda Halil Rıfat Paşa ile birlikte Babıali’yi temsil etti. Anlaşmazlığı çözmek için Adana Valiliğini İbrahim Paşa’ya bırakınca, buna kızan II. Mahmut tarafından Paris ortaelçiliğine atandı (1834). Paris’te kaldığı sürede, Fransızcasını ilerletti. 1835’te merkeze çağrıldı; aynı yılın haziran ayında büyükelçilikle yeniden Paris’e, buradan da Londra büyükelçiliğine atandı (Eylül 1836).
Çalışması beğenilerek müşir rütbesi ve paşa unvanını kullanmamak koşuluyla hariciye nazırlığına atandı (13 Temmuz 1837). İngiltere ile bir ticaret antlaşması imzalanmasını sağladı (16 Ağustos 1838). Bu antlaşma ile Osmanlı İmparatorluğu İngiltere’nin bir açık pazarı oldu. Osmanlı İmparatorluğunda geniş bir ıslahat hareketine girişilmesi konusunda II. Mahmut‘u inandırdı.
1 Temmuz 1839’da II. Mahmut ölünce yerine oğlu Abdülmecit geçti. İmparatorluğu, içine düştüğü kötü durumdan kurtarmak için II. Mahmut‘a anlatamadığı ya da kabul ettiremediği yeniliğe, Abdülmecit‘in yakınlık duyduğunu gördü. Ciddi hazırlıklara girişti. Sonuçta Osmanlı Devleti’ne yeni bir statü ve değer kazandıracak olan Gülhane Hatt-ı Hümayunu’nu (Tanzimat Fermanı) ortaya çıkardı. Bu ünlü ferman, 3 Kasım 1839 günü Gülhane Bahçesi’nde çeşitli kesimlerden temsilcilerin’de katıldığı kalabalık bir halk kitlesinin önünde okunarak ilan edildi. 15 Temmuz 1840’taki Londra Antlaşması ile Mısır sorunu uygun bir çözüme bağlandı. 31 Mart 1841’de Mehmet Ali Paşa’nın 80 bin keselik vergiyi azaltmak isteğini kabul etmesi üzerine hariciye hazırlığından alınarak dördüncü kez Paris Büyükelçiliği’ne gönderildi.
14 Kasım 1843’te beşinci kez Paris büyükelçisi oldu. Paris’teyken hariciye nazırlığına getirildi (23 Ekim 1845). Bu görevi sırasında, 1846 yazında, Kavalalı Mehmet Ali Paşa’yı devletin bir valisi sıfatıyla İstanbul’a getirmeyi başardı. Sadrazam olma umuduyla gelen Kavalalı bu amacına ulaşamadıysa da Mustafa Reşit Paşa 28 Eylül 1846’da sadrazam oldu. Sadrazamlığı sarasında ele alınamayan yenilik ve düzenlemeleri hazla yürürlüğe koymaya başladı. Özellikle yönetim, ticaret ve eğitim alanlarında köklü yeniliklere yöneldi: Ticaret mahkemeleri açıldı. Ülkede her türlü işkenceyi yasaklayan bir ferman yayımlandı. Mekâtib-i Umumiye Nezareti (ilk merkezi eğitim örgütü) kuruldu, rüştiyeler açıldı (1847). Yunanistan ile çıkan anlaşmazlık çözümlendi. Mustafa Reşit Paşa, cumhuriyet ilanına hazırlandığı yolunda Abdülmecit’e yapılan bir ihbar yüzünden 27 Mayıs 1848’de görevinden alındıysa da, kısa bir süre sonra ikinci kez sadrazamlığa getirildi (12 Ağustos 1848).
İkinci sadrazamlığı sırasında tutsak ticaretini yasakladı (1850). Encümen-i Daniş (Bilim Akademisi) kuruldu. Şirket-i Hayriye’nin kuruluş hazırlıklarına başlandı. 27 Ocak 1852’de Meclis-i Vâlâ Başkanlığına tandı. Mart 1853’te üçüncü kez hariciye nazırı oldu. Ruslar’ın Eflak ve Boğdan’a girmesi üzerine, onun başkanlığında toplanan Meclis’i Umumi, Rusya’ya savaş açılması kararı aldı (28 Eylül 1853). İngiltere ve Fransa ile bir ittifak antlaşması yapıldı. (12 Mart 1854). Bu antlaşma, Kırım Savaşı’nın başlangıcı oldu. Bu sırada Damat Ali Paşa, medrese öğrencilerini kışkırtarak hükümete karşı ayaklandırdı. Olayı bastıran Mustafa Reşit Paşa, Ali Paşa’ yı kazaskerlik görevinden aldı. Bir yıl sonra da Giritli Mustafa Paşa’yı sadrazamlıktan aldırarak yerine Kıbrıslı Mehmet Paşa’yı atadı. Bir süre sonra hariciye nazırlığı da üzerinde kalmak koşuluyla dördüncü kez sadrazam oldu (23 Kasım 1854). Meclis’i Ali Tanzimat adı altında yeni bir kurul oluşturdu. 1955’te Süveyş Kanalı’nın açılmasını önlemek düşüncesiyle başvurduğu diplomatik hilenin, Fransa Hükümeti tarafından öğrenilmesi üzerine, Osmanlı Devleti’ni güç durumda bıraktığı için görevinden istifa etti. Kırım Savaşı sonrasında Paris Konferansı’na katılmadı ve alman kararları eleştirdi. Beşinci kez sadrazam olduğu (2 Kasım 1856) dönemde, Eflak-Boğdan sorununa Fransa’nın karışması üzerine sadrazamlıktan alındı. 22 Ekim 1856’de altıncı kez getirildiği sadrazamlık görevindeyken öldü.
