Mutasyon nasıl oluşur ve özellikleri nelerdir? Mutasyon ne zaman oluşur? Mutasyonun gen çeşitliliğinde etkileri hakkında bilgi.
MUTASYON
YENİ GEN ÇEŞİTLERİ MUTASYONLARLA OLUŞUR
DNA’nın özel bir protein ya da enzimin sentezinden sorumlu olan bölümüne “gen”, denir ve bir DNA molekülünde çok sayıda gen bulunur.
DNA,hücreler bölüneceği zaman kendini eşler. DNA’nın kendini eşlemesi sırasında yapılan yanlışlıklar, DNA’nın taşıdığı kalıtım bilgisinin (biyolojik şifre) değişmesine neden olur. DNA şifresinde oluşan bu değişmelere mutasyon denir.
Ökaryot (çekirdekli) hücrelerde DNA protein bir kılıf içinde bulunur. Buna kromozom denir. Mutasyon yüzünden DNA molekülünün tümü değişirse buna kromozom mutasyonu denir. Eğer mutasyon yüzünden yalnız bir gen değişirse buna gen mutasyonu denir.
MUTASYONLARIN ÖZELLİKLERİ
1) Mutasyonlar’ yumurta ve sperm oluşurken meydana gelebilir. Bunlardan üreme hücrelerinde oluşan mutasyonlar,oğul döllerde yeni özelliklerin ortaya çıkmasına neden olur. Böylelikle de populasyonlarda, eski genlerin yanında yeni genler görülmeye başlar. Eşey hücrelerinde oluşan mutasyonlar genetik çeşitliliği arttırdığından, evrim açısından özel bir önem taşır.
Vücut hücrelerinde oluşan mutasyonlar, yalnız hücrelerinde mutasyon olan kişiyi ilgilendirir. Evrimsel bir değeri yoktur.
2) Mutasyonlar “ileri” ya da “geri” olabilir. İleri mutasyonlar canlının yaşama ve üreme şansını arttırırken, geri mutasyonlar yüzünden canlının yaşama ve üreme şansı azalabilir. Hatta mutasyon yüzünden önemli bir enzim değişirse hücre ölebilir. Bu tür mutasyonlara öldürücü mutasyon (letal mutasyon) denir. DNA’nın şifresi rastgele değiştiğinden mutasyonlar genellikle geri olurlar.
3) Bir gen değişik şekillerde mutasyona uğrayabilir. Örneğin; kırmızı gözlü sirke sineğinin (drosophila) yavruları mutasyon yüzünden beyaz, pembe, turuncu,kahverengi gözlü olmuştur. Bu da kırmızı göz rengi geninin değişik şekillerde mutasyona uğradığını gösterir.
Bunun gibi, vücuttaki bir organ mutasyonla değişik renk ve şekil kazanabilir.
4) Mutasyonla oluşan yeni genler çekinik ya da baskın olabilirler.
Mutasyonlar genellikle çekinik olurlar. Bu türlü çekinik mutasyonlar hemen her insanda vardır. Ancak baskın genlerin yanında bunlar kendilerini gösteremezler.
Yakın akrabaların genleri bir birlerine benzerler. Bu yüzden yakın akraba evliliklerinden oluşan yavrularda, çekinik genlerin ortaya çıkma şansı daha fazla olur. Yakın akraba evliliklerinde albino (beyaz saçlı) ve sakat çocukların doğması böyle açıklanmaktadır.
GENLER NE ZAMAN MUTASYONA UĞRAR
Bazı genler, yaklaşık 200 gamette bir mutasyona uğrar. Bazıları ise milyarlarca hücre bölünmesinde bile mutasyona uğramazlar. Bilinen insan genleri de dahil, genlerin çoğu 100.000 ile 1.000.000’da bir gamette mutasyona uğrar. Bu oranlar, bir tek gen içindir. İnsanda 10.000 gen olduğu düşünülürse ve genler her zaman aynı oranda mutasyona uğruyorsa; her yüz gamette, birden fazla sayıda gametin en az bir geni mutasyonludur. Her türde milyonlarca bireyin bulunduğunu düşünürsek, her dölde (nesilde) yeni mutasyonların sayısının çok olduğunu söyleyebiliriz.
