Nitrik asit nedir? Nitrik asitin özellikleri nelerdir, nerelerde bulunur, kullanılır, nasıl elde edilir, hakkında bilgi.
Nitrik Asit; Kuvvetli bir anorganik asittir. Tuzlarına «nitrat» denildiği için kendisine de «nitrat asidi» denilebilir. HNO3 formülü ile gösterilir, %100’lük haline «mutlak nitrik asit» denir. Ticarette satılan «âdi nitrik asit» %60-66’lıktır, buna «kezzap» da denir.
Nitrik asit, %69 oranına kadar dumansızdır; ondan sonra, yoğunluk arttıkça, asit de dumanlı olur, açık havada sis yapar. Nitrik asit eskiden güherçileden elde edilirdi. Güherçilenin her yerde bulunmaması, bu asidin de patlayıcı maddelerde çok kullanılması üzerine başka yollardan elde edilmesinin çareleri araştırılırdı. Böylece, bugün geniş bir azot endüstirsi doğdu.
Nitrik Asidin Elde Edilmesi
Azot endüstrisinin kurulması ile sentetik olarak elde edilen nitrik asit bugün birkaç yoldan yapılıyor. Amonyak endüstrisi ileri olan ülkelerde ilk madde olarak amonyak kullanılır. Amonyak, gaz halinde, katalizatörler üzerinden hava ile geçirilirken amonyak azotu havanın oksijeniyle birleşerek «azot oksidi» meydana getirir. Azot oksit de, oksijen ve suyla, nitrik aside çevrilir.
Nitrik Asit Kimyasal Yapısı
Hava azot ve oksijen karışımı olduğundan elektrik enerjisinin çok ucuz olduğu Norveç’te bu iki gazın elektrik enerjisi yardımı ile birleştirilmesi mümkün olmuştur. «Norveç metodu» ya da «Haber-Ostwald metodu» denilen bu usulde, hava, uygun bir akımla, elektrik arkının meydana getirdiği yüksek sıcaklıktaki alandan geçirilir, bu sırada azotla oksijen birleşerek azot oksit halinde geçer, soğuk ortamda yeniden oksijen ve suyla birleşerek nitrik asit olur.
Nitrik asidin «asit», «yükseltgen», «nitrolama» etkileri olmak üzere 3 cins etkisi vardır. Bu etkilerden dolayı, başka asitlerin yapamadığı bazı kimyasal olaylar nitrik asit ile yapılabilir. Nitrik asit, başka asitlerin çözemediği bakır, kurşun, gümüş, civa gibi metalleri çözer.
Altın Suyu Nedir?
Nitrik asidin kendisinin üç katı kloridrik asitle yaptığı karışıma «altın suyu» denir. Bu karışım altını, platini de çözer.
Her hangi bir yün parçası, yünlü bir kumaş üzerine bir damla nitrik asit damlatılırsa derhal sarı bir leke meydana gelir. Bu lekenin çıkarılması mümkün değildir. Renkli kumaşlarda da nitrik asit boyayı bozarak aynı sarı lekeyi meydana getirir.
Nitrik asidin «nitrolama» etkisinden faydalanılarak birçok nitro bileşikleri yapılmıştır. Bu bileşiklerin çoğu patlayıcı maddelerdir, savaş endüstrisinde kullanılır. En önemli nitro bileşikleri «nitrogliserin», «nitrosellüloz», «trinitrotoluen» (trotil), «pikrin asit» tir. Bu bileşiklerin bozulması sırasında hem büyük bir enerji, hem de büyük bir gaz kütlesi meydana gelir.
