Okyanuslardaki Akıntılar ve Akıntıların Etkileri Nelerdir?

0
Advertisement

Denizler ve okyanuslardaki akıntılar nelerdir, neden meydana gelir? Akıntıların etkileri ve önemi nedir? Akıntılar hakkında bilgi.

akintilar
AKINTILAR; sıvı ve gaz gibi akışkan maddelerin bir yönden bir başka yöne doğru yer değiştirmesi. Subilim (Hidrografi), okyanus bilimi (Osenograya) yerşekilleri bilimi (Jeomorfoloji) gibi bilimlerde olayı tanımlamak ve anlatmak için kullanılır. Akarsu ve göllerde suların bütünüyle ya da bölüm bölüm yer değiştirmesini, bu yer değiştirişini hızını, yer değiştiren suyun ölçeğini, akarsuyun aşındırma ve aşındırdığı maddeleri taşıma gücünü etkiler. Suyun akıntı gücüyse yatağın eğimi, taban biçimi ve kenarlarında bitki yetişip yetişmemesine bağlıdır.

Sular, denizler ve okyanuslarda sürekli hareket halindedir. Bu hareketi okyanus yatağının ve denizin kenarındaki kara kütlelerinin biçimleri, rüzgârla aynı olmasını engeller (Coriolis etkisi). Akıntılar kuzey yarımkürede rüzgârın sağına, güney yarımkürede rüzgârın soluna saparlar. Bu yüzden kuzey yarımkürede akıntılar saat ibresinin yönünde, güney yarımkürede saat ibresinin tersi yönündedir. Akıntılar yalnız okyanusların üst düzeyinde değil, suyun derinliğinde de bulunur. Suyun tuzu ve sıcaklığıyla oluşan yoğunluk, değişik rüzgârlardan bağımsız akıntılara yol açar. Akdeniz’deki yüksek buharlaşma, tuzluluğu ve yoğunluğu arttırır. Karadeniz’in ve Atlas Okyanusu’nun daha az tuzlu (dolayısıyla daha az yoğun) suları Akdeniz’e akar. Bu akıntı bir karşı akıntıya yol açar. Böylece Akdeniz’in tuzluluk oranı değişmez.

Akıntıların etkileri. Okyanus ve denizlerdeki akıntılar yüzey altı ve yüzey sularının yer değiştirerek oksijen ve besin kaynaklarının canlılara ulaşmasını sağlar. Ancak ısısı farklı bir başka su akıntısı o bölgedeki canlıları öldürebilir. Suyun yüksek olan ısı tutma kapasitesi sıcak su akıntılarının ısı iletme özelliğini hazırlar. Ekvator çevresindeki suyun soğurduğu ısı, sıcak su akıntılarıyla iklimi yumuşatır. Soğuk kıyılardan gelen soğuk su akıntılarıysa sıcak kıyıları serinletir. Okyanuslarda bilinen 18 büyük akıntıdan 11’i sıcak (Kuzey, Büyük Okyanus, Alaska, Kuroşio, Gulf Stream, Kuzey Ekvator, Güney Ekvator, Brezilya, Hint, karşı Ekvator, Doğu Avustralya), 7’si soğuktur (Kaliforniya, Oya Şio, Kanarya, Peru, Benguela, Batı Rüzgârı, Batı Avustralya). İklime olumlu etkilerinin yanında okyanus akıntıları denizciler için sis (sıcak ve soğuk su akıntılarının karşılaştıkları yerler), kutuplardan öteye taşınmış buz dağları gibi tehlikeler oluştururlar. Ayrıca akıntılar su kirlenmesinin yayılmasına da yol açarlar.

Akıntı ölçümü. Yüzey akıntıları, su üstünde yüzen bir cismin hareketini izleme ilkesine göre ölçülürler. Su akıntısının döndürdüğü pervaneleri ve aracın akıntıya dönmesini sağlayan bu araçlar, genel olarak akıntı metre diye adlandırılır. Bu ölçüm araçlarının ölçtüğü akıntıları yazan araçlara kurantograf denilir. Kurantograflar akıntının yönünü ve hızını mekanik, elektrik ya da fotoğraf tekniğiyle yazarlar.

Meteoroloji. Hava, kütlelerinin ısı ve nem oranıyla yer değiştirerek akıntılar oluşturması akım adıyla bilinir.

Advertisement

Jeomorfoloji. Akarsuların taşıdığı aşınma maddeleri, yanardağların lavlarının akıntıları sonunda biriken mineraller, buzulların sularının oluşturduğu akıntılarla sürüklenen buzultaşları (esker, sandar, drumlin kaya vb) yüzey şekillerinin oluşumunu etkilerler. Jeoloji açısından hava akıntıları da yüzey şekillerinin oluşumunda (aşındırma ve taşıma) etkin bir öğedir.

Oluşumuyla ilgili pek çok varsayım bulunan İstanbul Boğazı’nda birbirinden ayrı yönde iki akıntı vardır: Üst akıntı, alt akıntı. Üst akıntı Karadeniz’ den Marmara Denizi’ne doğrudur. Yağışlı bir iklim bölgesinin ortasındaki Karadeniz’in yağışlar ve akarsularla düzeyi artan ve yoğunluğu azalan suları Marmara yönüne akar. Bu akıntının hızını rüzgârlar da etkiler. Kuzey rüzgârlarıyla hızı artan akıntılar, lodos rüzgârıyla hızlarını yitirirler. Lodos fırtınaları bazen orkoz denilen ters akıntıyı da oluşturur. Boğazdaki akıntı hızı, boğaz genişliğine de bağlıdır. Boğazın daraldığı bölümlerde bu akıntının hızı en yüksek duruma gelir. Boğazın en dar yerleri Anadolu Hisarı – Rumeli Hisarı (760 m) arasında akıntı şeytan, Arnavutköy (Akıntıburnu)-Vaniköy arasındaki akıntıysa maskara adını alır. Üst Boğaz akıntılarını bu noktalardaki hızı saatte 9-10 km’yi bulabilir. Alt akıntı Marmara Denizi’nden Karadeniz’e doğrudur. İstanbul Boğazı’ndan Marmara Denizi’nin tuzlu ve yoğun sularını Karadeniz’e taşır. Alt akıntıyla üst akıntının sürtünme noktası Boğaz’ın güney girişinde 18 m, Boğaz’ın bitiş noktası olan Rumeli Feneri ile Anadolu Feneri arasında 50 m derinliktedir.


Leave A Reply