Ova nedir? Ovaların türleri, yapısal özellikleri nelerdir? Coğrafi konuma göre ova türleri, ovalar hakkında bilgi.
Ova Nedir? Ova Türleri – Özellikleri – Oluşumları
Ova, akarsularla fazla yarılmamış, düz ya da hafif eğimli çukur alan görünümünde yüzey şeklidir. Genellikle en bereketli toprak türlerini içermeleri, yüzey yapılarının ve içlerinden geçen akarsuların tarım ile ulaşımı büyük ölçüde kolaylaştırması gibi nedenlerle ovalar yeryüzünün en önemli yerleşim odağı olmuştur.
Yapısal özellikler. Büyüklüğü birkaç hektardan yüz binlerce kilometrekareye kadar değişebilen ovalar, çeşitli yüksekliklerde yer alabilir. Yükseltisi 2.000 m’ye çok yaklaşan (örn. Erzurum Ovası) ya da bu yükseltiyi de aşan (örn. Hakkâri yöresindeki Yüksekova [Gevar Ovası]) yüksek ovalara rastlandığı gibi, deniz düzeyinden yüksekliği çok az olan alçak ovalar da (örn. Çukurova) bulunur. Yükseklik ne olursa olsun, ovalardan geçen akarsuların derin yatakları yoktur; yani ova yüzeyi ile talveg çizgisi (bir vadinin en derin noktalarını birleştiren çizgi) arasındaki düzey farkı çok azdır. Bu da ovayı platodan ayıran en belirgin özelliktir. Ova, tümüyle düz olduğu gibi, yüzeyi engebeli de olabilir; hatta yer yer üstünde tepeler bulunabilir. Ovalardaki akarsular genellikle ağır akışlıdır ve menderesler çizer ,ya da birçok kola ayrılarak aralarında adacıklar oluştururlar. Önlem alınmazsa taşkın sırasında yataklarından çıkıp ovaya ve ürünlere zarar verebilirler.
Yeryüzündeki toplam kara alanının üçte birinden biraz fazlasını kaplayan ovalar Antarktika dışında tüm kıtalarda görülür. Kuzey Kutup Dairesi’nin kuzeyinde, dönencelerde ve ılıman kuşak bölgesinde ovalara rastlanır. Geniş coğrafi dağılımları nedeniyle ovaların bitki örtüsü de çeşitlilik gösterir. Ağaç, çalı ya da ot kaplı ovalar bulunduğu gibi, neredeyse çöl görünümünde olanlar da vardır.
Oluşumlarına göre ova türleri. Kökenleri bakımından çeşitlilik göstermekle birlikte, en yaygın rastlanan ova türlerinden biri tektonik kökenli olanıdır. Yeryüzündeki büyük ovaların çoğu, tektonik etkinliklerden sonra yerkabuğuna biçim veren aşınma ve çökelme süreçlerinin ürünüdür. Sınırlan kırık hatları ile belirlenmiş olan bu ovalara Türkiye’de çok rastlanır. Erzincan, Pasinler, Muş gibi Doğu Anadolu ovaları ile Ege Bölgesi’nin doğu-batı doğrultusunda uzanan oluk biçimli ovalarından Büyük ve Küçük Menderes, Gediz ve Bakırçay bu türe örnektir. Bunlar aynı zamanda deprem etkinliğine sık rastlanan alanlardır. Bazı ovalar da karstik kökenlidir. Bunlar, karst olayı denen ve kalkerli arazilerde görülen erime şekillerindendir. Bu yüzey şekillerinden olan polyeler aynı zamanda birer ovadır. Muğla Ovasıyla aynı alanı kaplayan Muğla Polyesi buna örnektir. Karstik kökenli ovalara Yugoslavya’nın kuzeyindeki Slovenya’da da çok rastlanır.
Yeryüzündeki ovaların önemli bir bölümünü de birikim ovaları oluşturur. Bunlar daha çok akarsuların taşıdığı alüvyonların yığılmasıyla ortaya çıkmıştır. Çukurova ile Bafra ve Çarşamba ovaları gibi delta ovaları da bu türe girer. Jeomorfolojide, buzulların taşıdığı malzemenin birikmesiyle oluşmuş küçük düzlüklere buzulönü ovası (sander) denir.
Aslında ovaları oluşumlarına göre .sınıflandırmak için kesin ölçütler yoktur. Örneğin tektonik kökenli bir çöküntüde alüvyonlar yığılarak bir ova oluşturabilir. Böyle oluşan yüzey şekli tektonik ova olduğu gibi aynı zamanda bir birikim ovasıdır. Benzer biçimde, karstik kökenli bir ovanın yerinin belirlenmesinde tektonik olayların da etkisi olabilir. Bu durumda ova hem karstik, hem de tektoniktir.
Coğrafi konuma göre ova türleri. Kökenden bağımsız olarak kıyı ovalan ve karasal ovalar diye bir sınıflandırma yapılabilir. Manş Denizi kıyılarından Battık kıyısına kadar uzanan Kuzey Avrupa Ovası ile ABD’nin Atlas Okyanusu kıyılarında New York yöresinden başlayıp Meksika Körfezine kadar uzanan Atlantik Kıyı Düzlüğü kıyı ovalarına örnektir. Bunların her ikisinin de oluşumu ve yapısı son derecede karmaşıktır. Kuzey Avrupa Ovasında akarsu-buzul çökelleri, Atlantik Kıyı Düzlüğünde ise deniz-akarsu çökelleri farklı yaş ve yapıdaki ova tabanını tümüyle örtmüştür.
Karasal ovalardan biri de dağeteğidir. Dağların eteğinde yer alan birikinti konilerinin kenarlardan birleşmesiyle oluşan bu ovaların en tipik örneklerine İtalya’nın Piemonte bölgesinde rastlanır. Bu yüzden piyemon adıyla da anılırlar. Ayrıca Pakistan’ın Pencap eyaletinde, Türkiye’de de Bursa ve İnegöl ovalarının güney kenarlarında tipik dağeteği ovalan vardır. Bu tür ovalarda eğim fazla, yüzey profili hafif dışbükeydir.
