Pehlevi alfabesi nedir, ne zaman ve kimler tarafından kullanılmıştır? Pehlevi dili ve pehlevi alfabesinin özellikleri hakkında bilgi.
Pehlevi Alfabesi Hakkında Bilgi
Pehlevi alfabesi, İran’da İO 2. yüzyıldan İslamiyetin kabulüne değin (İS 7. yy) kullanılan yazı sistemidir. Arami alfabesinden türetilmiştir ve en az üç yerel biçimi vardır: Arsaklı yazısı olarak bilinen kuzeybatı biçimi, Sasani yazısı olarak bilinen güneybatı biçimi ve doğu biçimi. Bunların tümü sağdan sola doğru yazılır. Arami alfabesindeki 22 harfin çoğu Pehlevi alfabesinde birden çok sesi karşılar; bazıları hiç kullanılmaz, bazıları ise iki harfle karşılanır. Kuzeybatı Pehlevi alfabesinde 20, güneybatıdakinde 19 harf bulunur. Zerdüşt dininin kutsal kitabı Avesta, Pehlevi alfabesinin bir biçimi olan Avesta yazısıyla yazılmıştır. Bir el yazısı olan Avesta yazısı 50 harften oluşur ve büyük olasılıkla Pehlevi alfabesi örnek alınarak ayrıca geliştirilmiştir.
Pehlevi yazı sisteminin bir özelliği de, Pehlevi dilindeki sözcüklerin Aramca sözcüklerle gösterilmesiydi; yani Aramca sözcükler bir tür ideogram işlevi görüyordu. Örneğin, Pehlevi dilinde “kral” anlamına gelen şah sözcüğü, Aramcada aynı anlama gelen malka’ya dayanılarak m-l-k olarak yazılır, ama şah olarak okunurdu. Adıllar ve bağlaçların tümü, adlar ve eylemlerin çoğu bu tür ideogramlarla gösterildiği için, Pehlevi alfabesinin okunması çok güçtür.
Pehlevi dili, Orta Farsçanın 3. yüzyıldan 10. yüzyıla değin kullanılan başlıca biçimi. Sasani İmparatorluğu’nun (İS 224-651) resmî diliydi. Bu dille ilgili bilgiler Zerdüşt dininin kitaplarından, madeni paralardan ve yazıtlardan edinilmiştir. Bu dildeki kitaplar, Arami alfabesinden türetilmiş karışık bir yazı sistemi olan Pehlevi alfabesiyle yazılmıştır. Pehlevi edebiyatının büyük bölümü, başta Avesta çevirileri ve yorumlan olmak üzere dinsel metinlerden oluşur. İslamiyet öncesi dönemden çok az metin günümüze ulaşmıştır. Zerdüşt dinsel metinleri Bundahishn ve Denkart islamiyet dönemine aittir. Elyazmalarının birçoğu Bombaylı Parsiler (Zerdüştçüler) tarafından korunmuştur. Pehlevi dilinin yerini, Arap alfabesiyle yazılan Çağdaş Farsça almıştır.
