Bugünkü İran halkının çoğunluğunu teşkil eden dünyanın en eski milletlerinden birisi olan Persler hakkında bilgiler. Persler kimdir ve tarihleri hakkında bilgiler.
PER5LER, bugünkü İran halkının çoğunluğunu teşkil eden, Hint-Avrupa soyunun Arya kolundan gelme eski bir millettir. M.Ö. 2000 yıllarına doğru dalgalar halinde bugün bulundukları yerlere geldiler. Burada kendileriyle aynı soydan olan Medler’le Samî oldukları kabul edilen Elamlar da vardı. Zamanla Persler, Medleri de, Elamları da sindire sindire kendilerine karıştırarak bugünkü İran halkını ortaya çıkardılar. Persler kendilerine çok eskiden «Aryan» derlerdi. Zamanla bu kelime «İran» oldu.
Eski İran’da, hemen hepsi Aryan soyundan olmak üzere, birçok boylar yaşardı: Bunlardan Partlar, Horasan’ın batısında, Medler, batı İran’da, Persler güney İran’da, Hikaryalılar da Hazar kıyılarında yerleşmişlerdi. Güney İran’da oturan Persler (Farslar), önce uygar Elamlar’ın, daha sonra da Medler’in idaresi altında yaşadılar. Sade bir hayat geçirir, yiğit insanlardı. Çocuklarına üç şey öğretirlerdi: Ata binmek, ok atmak, doğru söylemek.
Persler M.Ö. VII. yüzyılda Medler’den Ahmen’i kendilerine baş tanıdılar. Onun oğlu Teispes de Persler’in ilk kralı oldu. Medler’e bağlı olan bu Pers hükümdarları, önce Elamlar’ın ülkelerini ele geçirdiler, daha çok onların ülkesi Sus’ta oturdular. I. Keyhusrev ile I. Keykâvus ülkelerini iyi yönetip, toprak kazanmakla beraber, gene Med krallarına bağlıydılar. I. Keykâvus’un oğlu II. Büyük Keyhüsrev bu boyunduruğu kırıp büyük bir imparatorluk kurdu.
Büyük Keyhüsrev’in ölümünden sonra (M.Ö 530) yerine geçen oğlu Keykâvus (Kambiz) Mısır’ı İran topraklarına kattı. Onun ölümü üzerine, Ahmen soyundan Dâra, İran tahtına hak iddia eden, kendisini Ahmenler den sayan büyücü Gaumata’yı ortadan kaldırarak tahta oturdu.
Dâra’dan sonra İran tahtına Serhas geçti. I. Ardaşir, II. Serhas, II. ve III. Ardaşir çağında İran bazı toprakları kaybetti. III. Dâra zamanında, İran toprakları, Büyük İskender’in eline geçti, Dara (M.Ö. 331) İskender’le yaptığı savaşta hem tacını, hem de canını kaybedince, 200 yıldan fazla süren İran İmparatorluğu yıkıldı.
Persler’in Yaşayışı
Persler de öteki İran boyları gibi eski soyları Aryalar’ın dini inanışlarına bağlıydılar. İnanışlarına göre, bu dinin kurucusu Zerdüşt (Zaroastra) adında bir prensti. Yazdığı kitaba «Zend-Avesta» denir. Başlıca tanrı gökyüzüdür; buna «bilge» anlamına «Ahura», «akıllı» anlamına da «Mazda» adı verilirdi. Bu «Ahura-Mazda» adından dolayı «Zerdüşt» dinine Mazdaizm de denilir. Bu dinde iki kuvvet vardır: Işık’la Karanlık. İyi, kötü ruhlar bu iki kuvveti temsil ederler, hepsi de Ahura-Mazda’ya bağlı bulunurlardı. Ateş, kutsal sayılır, her evde ocak mutlaka yanardı.
Persler önceleri basit bir hayat sürerlerdi. Medler’i, daha başka Aryan soyundan ulusları bir bayrak altında toplayıp İran İmparatorluğunu kurunca gösterişli, parlak bir hayat yaşamaya başladılar. Süslü elbiseler giyerler, güzel evlerde otururlardı. Bu üstün, parlak yaşayışı Yunanlılar’a, onların aracılığı ile de Batı ülkelerine sokan Persler olmuştur.
Persler’de kadınlar hür değildi. Bununla beraber, erkekler üzerinde büyük etkileri vardı. Çocuklar 7 yaşına kadar analarına bağlı olurlar, sonra serbest bırakılırlardı. Eski Mısırlılar gibi Persler de en yakınları ile evlenirlerdi. I. Keykâvus kız kardeşiyle evlenmişti.
Pers hükümdarları başlarına elmaslı taç giyer, altınla, fildişiyle süslenmiş bir sarayda oturur, kimseye görünmezlerdi. Pers İmparatorluğu’nun geniş toprakları «Satrap» denilen valilerle yönetilirdi. Satrap, hükümdarın vekiliydi. Bulunduğu ilin merkezinde bir sarayda oturur, kendi adına gümüş para bile bastırırdı. Ordu, İran’daki uluslardan, ayrıca yardımcı kuvvetlerden kurulurdu. Çok kalabalık olan bu orduda en gözde olanlar İranlılar’dı.
Persler Avesta dili konuşurlardı. Bu dil, bütün Arya boylarının dillerini birleştirmişti. Bu dilden Pehlevî dili, ondan da IX. yüzyılda Farsça çıkmıştır. En eski İran yazısı, Babil «çivi yazısı»dır.
