Plutarkhos Kimdir? Antik Yunan Döneminde Yaşamış Yazarın Hayatı

0
Advertisement

Antik Yunanistan’da yaşamış bir yazar olan Plutarkhos kimdir? Plutarkhos ile ilgili olarak kısaca bilgilerin paylaşıldığı yazımız.

Plutarkhos

Plutarkhos

Plutarkhos, Latince plutarchus (d. y. İS 46, Khaironeia, Boiotia – ö. 119’dan sonra), yapıtlarıyla 16. yüzyıldan 19. yüzyıla değin Avrupa’da deneme ve yaşamöyküsü türleriyle tarih yazıcılığının gelişimini büyük ölçüde etkileyen Yunanlı yazar. Sayılan 227’ye yaklaşan yapıtlarının en önemlileri. Bioi paralleloi (Hayatlar VI.. 1945: Hayatlar XXI.. 1945) ile Ethika dır (Latince Moralia: Ahlak).

Yaşam öyküsü yazarı ve filozof olan Aristobulos’un oğluydu. 66-67 arasında Atina’ da filozof Ammonios’tan matematik ve felsefe dersleri aldı. Daha sonra görevi nedeniyle birçok kez Roma’ya gitti. Orada felsefe dersleri verdi, pek çok dost edindi ve büyük olasılıkla İmparator Traianus ve Hadrianus ile tanıştı. Sürekli olarak Khaironeia’da yaşamakla birlikte sık sık gezilere çıkarak Yunanistan’ın iç kesimlerini, Sparta. Korinthos. Patrai (Patras). Sardes ve İskenderiye’yi dolaştı. Ayrıca Khaironeia’da üst yönetici (magistratus) olarak çalıştı, kent yönetiminde bazı görevler üstlendi ve bir felsefe okulunun yöneticiliğini yaptı.

Bir Delphoi yazıtından Roma yurttaşlığına kabul edildiği anlaşılan Plutarkhos aynı zamanda Atina yurttaşıydı.

Atina’daki Akademia ve Delphoi ile yakın bağları vardı. Çok verimli bir yazar olan Plutarkhos’un yapıtlarının listesi, oğlu tarafından hazırlandığı söylenen ve Lamprias adıyla tanınan katalogda yer alır. Ama. 227 yapıtı içeren bu katalogda Plutarkhos’un bütün yapıtları bulunmadığı gibi. başka yazarlara ait kitaplara da yer verilmiştir. Plutarkhos asıl ününü Hayatlar adlı yapıtına borçludur. Önde gelen Romalı ve Yunanlı kişilerin yaşamöykülerini anlatan bu kitap Yunanlılar ile Romalılar arasında karşılıklı saygıyı artırmak amacıyla yazılmıştı. Kitabın bir başka amacı da yaşam öyküleri anlatılan kişilerin soylu davranışlarını sergileme yoluyla, örnek alınacak davranış kalıpları oluşturmaktı. Kitabın “Epaminondas ve Scipio” bölümü ile resmi ithaf yazısı kayıptır.

Plutarkhos Sözleri

Ayrıca kitabın bir giriş bölümü olduğu ve bunun da kaybolduğu sanılmaktadır. Plutarkhos’un, meslekleri ya da kişilikleri benzeyen Yunanlı ve Romalı kahramanları, birbirleriyle karşılaştırabilmek için ikişer ikişer ele alıp, bunları birbirini izleyen kitaplar halinde çıkarmayı tasarladığı. Hayatlar’ın günümüze ulaşan parçalarından açıkça anlaşılmaktadır. Gene elimize ulaşan metinlerden anlaşıldığı kadarıyla Plutarkhos bu yapıtı yaşamının son yıllarında yazmıştır. Plutarkhos’ un kitabı yazarken nasıl bir sıra izlediği ise tam olarak saptanamamıştır. Bugünkü sıralama, Yunanlıların başından geçen olayların kronolojisine dayanarak sonradan yapılmıştır. Kitaptan günümüze, 22 karşılaştırmalı yaşamöyküsü ile Artakserkses, Aratos, Galba ve Otho’nun yaşamlarını tek tek ele alan dört bölüm ulaşmıştır. Şaşırtıcı bir bilgi zenginliğine dayanan Hayatlar’da çeşitli kaynaklardan alıntılar yer alır. Biçimsel bakımdan dönemindeki örneklerden tümüyle farklı olan bu yapıtın genel şeması, ele alınan kişilerin doğumunun, gençlik döneminin, kişiliğinin, başarılarının ve ölüm nedenlerinin anlatılmasına dayanır. Yaşamöykülerinin arasına yer yer Plutarkhos’un ahlakla ilgili düşünceleri serpiştirilmiştir.

Advertisement
Plutarkhos’un ahlak, din, doğa, siyaset ve edebiyat üstüne yazdığı yazılardan günümüze ulaşanlar toplu olarak Ethika adıyla anılır.

Sayılan 60’ın üstünde olan bu denemeler genellikle diyalog ya da taşlama biçimindedir. Konular ve nitelikleri bakımından büyük çeşitlilik gösteren diyalogların hangi tarihte ve nerede geçtiği çok ender olarak belirtilmiştir. İÖ 3. yüzyılda yaşamış yergi yazarı Menippos’un etkisini taşıyan taşlamaları ise yalın bir dille yazılmış, güçlü metinlerdir. Platon’un felsefesinden etkilenmiş olan Plutarkhos’un asıl ilgi alanı felsefeden çok ahlaktı. Platoncu ve Dionysiosçu olarak ruhun ölümsüzlüğüne ye Yunan kültürünün üstünlüğüne. Roma İmparatorluğu’nun saygınlığına ve tantısal niteliğine inanıyordu.

Plutarkhos Sözleri

Plutarkhos’un sonraki kuşaklar üstündeki etkisi çok büyük oldu. Batı dünyasındaki etkisi zamanla azaldıysa da Doğu’daki etkisi hep sürdü ve yapıtları Yunanistan’da ders kitabı olarak okutuldu. 15. yüzyılda klasik eğitimin canlanmasıyla, yapıtları yeniden önem kazandı ve çeşitli Batı dillerine çevrildi. Rabelais’nin Plutarkhos’u çok iyi bildiği Hayatlardan ve Ethika’dan yaptığı alıntıların çokluğundan anlaşılır. Ama Plutarkhos’ un etkisini yaygınlaştıran Montaigne oldu. Montaiğne’in Essais (1580-88; Denemeler, 1947. 1983) adlı yapıtının üslubu Moralia’ nın etkisini taşır. Plutarkhos’tan etkilenen bir başka yazar da Francis Bacon oldu. Bacon’ın Essayes (1625; Denemeler, 1975) adlı kitabında Plutarkhos’tan alındığı açıkça belli olan, kamu ahlakına ve erdeme ilişkin tavsiyeler yer alır. 19. yüzyıldan sonra Plutarkhos’un etkisi azalmış olmakla birlikte, Yunan ve Roma tarihine ilişkin yaygın düşünceler hâlâ büyük ölçüde Plutarkhos’ un yapıtlarına dayanmaktadır.

Hayatlar ın bir bölümü Türkçede Demosten (1936), Büyük Sezar (1936), Çiçeron (1936). Lykıırgos’ım Hayatı (1967) ve Büyük İskender (Hayatı ve Savaşları) (1980) başlığıyla yayımlanmıştır.

Plutarkhos Sözleri

Kaynak – 2

PLUTARKHOS (50-125)

Eski Yunanistan’ın ünlü yazarlarından biridir. Doğduğu şehir olan Koronte’de, daha sonra Atina’da okudu, bilgisini artırmak için seyahata çıktı. Mısır’a, Roma’ya gitti. Ailede faziletin bütün örneklerini vermiş, karısını, çocuklarını felsefe öğrenmeye teşvik etmiş, kendisinin önderlik ettiği yetişkin, kültürlü bir çevre içinde yaşamıştır.

Advertisement

Plutarkhos değişik konularda pek çok eser vermiştir. Çoğu kaybolmuş, bir kısmı güdük bir şekilde, ya da özet halinde çağımıza gelmiştir. En başta gelen eseri «Eş Hayatlar»dır. Buna «Ünlülerin Hayatı» adı da verilir. Plutarkhos bu eserinde 50 tanınmış insanın hayatını anlatır. Biraz yapmacıklı olmakla beraber, bunlar arasında bir benzerlik kurmuştur. En tanınmış insanları ikişer ikişer anlatan bu eser, tümü bakımından ahlâkla ilgili toplu bir sonuca varır.


Leave A Reply