XIX. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğunda II. Mahmut, Abdülmecit, Abdülaziz ve II. Abdülhamit’in yapmış oldukları ıslahatlar, nedenleri, özellikleri ve sonuçları nelerdir?
XIX. YÜZYIL ISLAHATLARININ AMACI VE ÖZELLİKLERİ
Islahatların Amacı
1. Devletin dağılmasını önlemek
2. Avrupalı devletlerin içişlerimize karışmasına engel olmak
3. Toplumsal huzuru ve barışı korumak
II. Mahmut Dönemi Islahatları
II. Mahmut, herşeyden önce, halkını din ve kültür yönünden birleştirmeye çalışmıştır. Onun, “Uyrugumdaki Müslümanları ancak camide, Hıristiyanları kilisede, Müsevileri de havrada tanımak isterim” sözü bunun en belirgin kanıtıdır. Böylece, halk arasında din farkı gözetilmedigi ortaya konulmuştur.
II. Mahmut, askerî alanın dışında sosyal alanda da ıslahat yapılması gerektiğine inanan bir padişahtı.
Yaptıkları yeniliklerin başlıcaları şöyle sıralanabilir :
• Divan örgütü kaldırılarak bakanlıklar kuruldu. Devlet memurlarına rütbe, ve nişan verildi.
• İlk nüfus sayımı yapıldı (1831)
• Takvim-i Vekayi adlı ilk resmi gazete çıkarıldı (1831)
• Bir tıp okulu ve askeri akademi açıldı (1827)
• Batı tarzında posta örgütü kuruldu.
• Tercüme Odası adı ile Türkiye’de ilk yabancı dil okulu açıldı. Bu okullarda, devletin diplomat ve eğitilmiş bürokrat ihtiyacı karşılanacaktı.
• Müsadere sistemi (devletin, kişinin mallarına el koyması) kaldırıldı. Böylece, mülkiyet hakkı güvence altına alındı.
• Orduyu modernleştirme çabaları devam etti.
• Polis örgütünün temeli atıldı.
• Kılık kıyafette değişiklikler yapıldı. Memurların fes giymeleri zorunluluğu kondu.
• Yeni okullar açıldı, ilköğretim zorunlu hale getirildi. Devlet memuru yetiştirmek amacıyla bir okul açıldı. Mızıka-yı Humayun (Bando Okulu) gibi yüksek okullar açıldı. Yurt dışına öğrenci gönderildi.
• 1838’de; ortaöğretim kurumlarının ilki olan Rüştüye mektepleri açıldı Bu okullar Nafia Nezaretine bağlanarak eğitimde laikleşme hareketi başlatıldı.
• Yerli malları korunmaya çalışıldı, istanbul’da bir çuha fabrikası açıldı. Tüccarlara bazı gümrük kolaylıkları sağlandı.
• Meclis-i Vâlâ’yı Ahkâm-ı Adliye adıyla bir meclis kuruldu. Seçkin memurlardan oluşan bu meclis, hem yeni yasa önerileri hazırlayacak hem de hazırlanmış olanları gözden geçirecekti. Bu meclis, danışma meclisi niteliğinde kurulmuştu (1838).
II. Mahmut’un hükümdarlığı yalnızca Batıya karşı yeni bir bilinçlenme ve hayranlık değil, devletin yaşaması, teknolojik açıdan ilerlemiş bir Avrupa’ya karşı ayakta durabilmesi için geleneksel Osmanlı tutumunun değiştirilmesi gerektiği duygusunu da uyandırmıştır.
Abdülmecit Dönemi Islahatları
• Bâbiali, yönetim merkezi haline geldi. Nazırlıkların sayısı arttırıldı.
• Devrin ileri gelenlerinden oluşan bir danışma meclisi açıldı. Böylece, parlamenter yönetimine doğru bir adım atılmış oldu.
• Tanzimat devri aynı zamanda bir yasalaştırma devri oldu. Bu dönemde şeriat dışı (laik) yasalar çıkarılmıştır.
• Taşra örgütünde de değişiklikler yapıldı. Eyaletlerdeki valilerin yetkileri azaltıldı. Amaç, merkezî yönetimi güçlendirmekti. iltizam sistemi kaldırıldı. Vergileri toplayacak görevliler gerekli yerlere atandı.
• Yönetimsel bölünme vilayet, Liva (sancak), kaza, nahiye, köy biçiminde belirlendi.
• 1841’de Kaime adı verilen ilk kağıt para çıkarıldı. Bankı-ı Dersaadet adıyla ilk banka kuruldu.
• Posta örgütü geliştirildi, İzmir-Aydın ve İstanbul-İzmit arasında Türkiye’nin ilk demir yolu hatları yapıldı ve bunu diğerleri izledi.
• 1854’te ilk kez telgraf kullanılmaya başlandı ve bir telgraf okulu açıldı.
• Eğitim Bakanlığı kuruldu. Okullar, ilk, orta ve yüksek olarak kısımlandırıldı. Özellikle ortaöğretim düzeyindeki okullar yaygınlaştırıldı.
• Edebiyat alanında, Batılılaşmanın etkisiyle yeni bir çığır açıldı.
• Tanzimat hareketinin en büyük özelliklerinden biri de eşitliğe ve Müslümanlarla Hristiyanlar arasında fark gözetilmemesine dikkat edilmiş olmasıdır.
• Toplumda kültür ikiliği ve kültürel çatışma, Tanzimatla birlikte belirgin hale geldi, Batıyı daha iyi anlayan aydınların yetişmesi de bu devrin bir kazancıdır.
Abdülaziz ve II. Abdülhamit Dönemi Islahatları
Abdülaziz döneminde askerlik, eğitim, ulaşım alanında bazı ıslahatlar yapıldı. Bu dönemde siyasî hürriyetler sınırlanmıştı. Bu durum aydınlar arasında hoşnuzsuzluk yarattı.
II. Abdülhamit meşrutiyeti ilan etti (1876). Kanun-ı Esasi denilen ilk anayasa kabul edildi. Kanunların görüşülmesi için
* Meclisi Mebusan
• Meclisi Ayan
adında iki meclis kuruldu.
Meclisi Mebusan’da Balkan uluslarına da temsil hakkı tanındı.
a. Avrupa devletlerinin içişlerimize karışmalarına engel olmak
b. Balkan uluslarını yönetime katarak devletin dağılmasını önlemek
c. Rusya’nın, Balkanları Slavlaştırması’nı önlemek
Bu durumun başlıca nedenleridir.
Meşrutiyetin kısa ömürlü olma nedenleri
a. Meclisin Âyân üyelerinin padişah tarafından seçilmesi
b. Hükümetin, meclise karşı değil, padişaha karşı sorumlu olması,
c. Meclisleri açma ve kapama hakkının padişaha ait olması
d. Padişahın, yasama gücünü elinde tutması
e. Hükümette her türlü değişiklik yapma yetkisinin padişahta olması
• Bu dönemde ziraat ve sanayi alanında bazı gelişmeler sağlandı.
• Almanların yardımıyla Bağdat ve Hicaz demiryolları yapıldı.
• Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük, Batıcılık gibi düşünce akımları gelişti.
• İttihat ve Terakki cemiyeti, II. Abdülhamit yönetimine karşı en etkili muhalefeti yürüten bir örgüt olarak ortaya çıktı.
XIX. Yüzyıl Islahatlarının Özellikleri
1. Islahatlar, Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını önleyemedi
2. Bu dönemde yeniliklerin kapsamı daha da genişletildi. Askerlik dışında yönetim, hukuk, eğitim vb. birçok alanda yenilikler yapıldı.
3. Avrupalı devletlerin dayatmasıyla yapılmış olduğundan ıslahatların önemli bir bölümü sosyal yapıya ters düşmüş, bu yüzden başarı sağlanamamıştır.
4. Önceki yüzyıllarda yapılan ıslahatlar Osmanlı Devleti ile Batı arasındaki mesafeyi kapatmayı amaçlıyordu. Bu yüzyıldaki ıslahatlar ise devletin bağımsızlığını ve bütünlüğünü korumayı hedeflemiştir.
5. Tanzimat dönemi ıslahatları devletin, II. Abdülhamit dönemindekiler ise aydınların öncülüğünde yapılmıştır.
6. Osmanlı halkı ilk kez, meşrutiyet devrinde yönetime ortak olmaya başlamıştır
