18. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde yapılan yenilikler, ıslahatlar, Lale Devri, Abdülhamit Dönemi ıslahatları ve ıslahatların genel özellikleri.
XVIII. YÜZYIL ISLAHATLARI
Osmanlı Devleti, kaybettiği yerleri geri alabilmek amacıyla XVIII. yüzyılda öncelikle askeri alandaki ıslahatlara önem vermiştir. Bu dönemde Osmanlı Devleti, Avrupa’nın teknik ve askeri üstünlüğü kabul etmiştir.
Lale Devri Islahatları
Osmanlı tarihinde 1718’de imzalanan Pasarofça Antlaşmasından 1730’daki Patrona Halil isyanı‘na kadar geçen döneme Lale Devri denilmiştir.
Padişah III. Ahmet ve Sadrazam Nevşehirli Damat ibrahim Paşa‘nın çalışmalarıyla Osmanlı Devleti’nde ilk kez bu dönemde Avrupa’nın üstünlüğü kabul edilerek Avrupa’daki yeniliklerden yararlanılmaya çalışılmıştır.
Lale Devri’nde yapılan bazı düzenlemeler şunlardır:
✓ Paris, Viyana, Moskova gibi, Avrupa’nın önemli merkezlerinde ilk kez geçici elçilikler açıldı. Böylece Avrupa’daki gelişmelerin yakından izlenmesi amaçlanmıştır.
✓ 1727’de Said Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından ilk Türk matbaası Üsküdar’da kuruldu. Bu ilk Osmanlı matbaasında dini kitaplar dışında, astronomi, tarih, coğrafya ve edebiyata ait bazı kitaplar basılmıştır. Matbaada basılan ilk eser Vankulu Lügati adlı sözlüktür. Matbaa, Avrupa’dan alınan ilk teknik yeniliktir.
***Osmanlı Devleti’nde ilk matbaa, II. Beyazıt döneminde Gayrimüslimler tarafından İstanbul’da kurulmuştu. Fakat hattatılığın çok gelişmiş ve yaygın bir meslek olması nedeniyle hattatları mağdur etmemek için Müslümanlar tarafından matbaa açılmamıştı.
✓ Yeniçerilerden oluşturulan bir itfaiye örgütü kurulmuştur.
✓ Yalova’da bir kağıt imalathanesi, İstanbul’da kumaş ve çini imalathanesi açılmıştır.
✓ İlk defa çiçek aşısı kullanılmıştır.
✓ Doğu klasiklerinden bazı eserler Türkçe’ye tercüme edilmiştir.
✓ Avrupa’da kullanılan Rokoko ve Barok tarzı mimari, Osmanlı ülkesinde de kullanılmaya başlanmıştır.
Lale Devri ıslahatları Avrupa’nın etkisiyle yapılan ilk ıslahat hareketleridir.
***Lale Devri’nde yapılan eğlenceler halkın tepkisine yol açtı. 1730’da halkın da desteğiyle ayaklanan Patrona Halil, III. Ahmet’in tahttan indirilmesini sağladı.
I. Mahmut Dönemi Islahatları
✓ I. Mahmut dönemi ıslahatlarının yapılmasında Fransız asıllı Humbaracı Ahmet Paşa (Kont dö Boneval) etkili olmuştur.
✓ Üsküdar’da bir Humbaracı kışlası kurularak Topçu Ocağı ve Humbaracı Ocağı Avrupa’daki usûllere göre yeniden düzenlendi.
✓ Kara subayı yetiştirmek amacıyla Kara Mühendis-hanesi (Mühendishane-i Berr-i Hümayun) açıldı.
✓ Osmanlı orduları; Avrupa’da olduğu gibi bölük, tabur, ve alay sistemine göre düzenlendi.
III. Mustafa Dönemi Islahatları
III. Osman’dan sonra tahta çıkan III. Mustafa yenilikçi bir padişahtı. Bu dönemde Sadrazam Koca Ragıp Paşa ve Macar asıllı Baron dö Tott ile birlikte önemli ıslahatlar gerçekleştirilmiştir.
Bu dönemde;
✓ Mali teşkilatlarda düzenlemeler yapılarak devletin gelirleri artırılmaya çalışılmıştır.
✓ Fransızca’dan matematik ve astronomiyle ilgili kitaplar tercüme edilmiştir.
✓ Topçu Ocağı ve istihkam askerleri ıslah edilmiştir.
✓ Sürat Topçuları Ocağı kurulmuştur.
✓ Tersane ıslah edilerek yeni bir donanma kurulmuştur. Böylece Çeşme faciasının olumsuz etkileri silinmek istenmiştir.
✓ Deniz subayı yetiştirmek amacıyla Deniz Mühendishanesi (Mühendishane-i Bahr-ı Hümayun) açılmıştır.
✓ Esham senetleri çıkarılarak ilk kez iç borçlanma sistemi uygulanmıştır.
I. Abdülhamit Dönemi Islahatları
✓ I. Abdülhamit, Avrupa’dan teknik danışmanlar getirerek ıslahatlara devam etmiştir.
✓ Yabancı danışmanların Müslüman olmaları ve Osmanlı kıyafetlerini giymeleri şartı kaldırılarak bu konuda kolaylık sağlanmıştır.
✓ Sürat Topçuları Ocağı genişletilerek mevcudu artırılmıştır.
✓ İstihkam Okulu açılmıştır.
✓ Lağımcı ve Humbaracı ocakları ıslah edilmiştir.
✓ Kara ve Deniz kuvvetlerini ıslah etmek için Avrupa’dan mühendis ve uzmanlar getirilmiştir.
✓ Yeni tersaneler açılarak modern gemiler yapılmıştır.
✓ Yeniçerilerin sayımı yapılmış, tımar sisteminde düzenlemeye gidilmiş ve ulufe alım satımı yasaklanmıştır.
III. Selim Dönemi Islahatları (1789 – 1807)
✓ III. Selim, ileri gelen devlet adamlarına hazırlattığı raporlara göre düzenlemeler yaparak devlet adamlarının da desteğini almıştır.
✓ Bu döneme genel olarak Nizam-ı Cedit (Yeni Düzen) adı verilmiştir.
✓ Avrupa tarzında eğitim alan Nizam-ı Cedit Ordusu kurulmuştur.
✓ Nizam-ı Cedit Ordusu’nun ihtiyaçlarını karşılamak için İrad-ı Cedit Hazinesi kurulmuş ve yeni vergiler oluşturulmuştur.
✓ Donanmaya önem verilerek tersane ıslah edilmiştir.
✓ Kara Mühendishanesi ve Deniz Mühendishanesi genişletilmiştir.
✓ Avrupa’nın önemli başkentlerinde sürekli elçilikler kurulmuştur.
✓ Osmanlı parasının değerini korumak için yerli malı kullanılması özendirilmiştir.
✓ Yüksek öğretimde Fransızca eğitim verilmeye başlanmıştır.
III. Selim dönemi ıslahatları, 1807’de Kabakçı Mustafa İsyanı ile sona ermiştir. Bu isyan sonucunda III. Selim önce hapsedilmiş, ardından da öldürülmüştür.
XVIII. Yüzyıl Islahatlarının Genel Özellikleri
✓ Savaşların yenilgiyle sonuçlanması ve toprak kayıplarının devam etmesi, ıslahatların askeri alanda yoğunlaşmasına neden olmuştur.
✓ Osmanlı Devleti ilk defa Avrupa’nın gerisinde kaldığını kabul etmiş ve Avrupa’yı örnek alan yenilikler yapılmıştır.
✓ Islahatlar padişah ve devlet adamları tarafından düzenlenmiştir. Halkın ıslahatlar konusunda bir isteği ve desteğinin olmaması, ıslahatların başarılı olmasını engellemiştir.
✓ XVII. yüzyıl ıslahatlarına göre daha kalıcı ıslahatlar yapılmıştır.
✓ Yenilik karşıtlarının engellemeleri nedeniyle bazı ıslahatlarda süreklilik olamamıştır.
✓ Bu yüzyılda yapılan ıslahatlar amacına ulaşamamış ve devlet çöküntüden kurtarılamamıştır.
