Bilardo sporu ne zaman ve nasıl doğmuştur? Bilardonun gelişimi, tarihi, tarihçesi hakkında bilgi.
Bilardonun Tarihçesi
Bilardonun başlangıç tarihi ile ilgili çok kesin bulgular bulunmamaktadır. Bu konudaki en eski kayıt, düşünür Anacharsis’in M.Ö. 400’de Yunanistan’da bilârdoya benzer bir oyun gördüğünü söylemesidir. M.S. 2. yüzyılda İrlanda kralı Catkire MORE’nin öldükten sonra pirinçten yapılmış 55 top ile, aynı malzemeden yapılmış masa ve istekalar bırakmış olduğu yazılı kayıtlarda bulunmaktadır. Shakespeare’in “Anthony ve Cleopatra” adlı oyununda, Cleopatra’nın Charmian’a söylediği “Hadi, gel bilârdo oynayalım.” repliğini yazmış olması, bu dönemde bilârdonun bilinmekte olduğu anlamına gelir. Bazı yazarlar bilârdonun, Fransızca “bille” (top) kelimesinin türevi olduğunu öne sürerek Fransa’da ortaya çıktığını iddia ederler, icat edildikleri günden bu yana, her sınıftan amatör ve profesyonel oyuncunun- ilgisini çekmiş olan bilârdo oyunlarının, ilk kez 15. yy. ortalarında Fransa’da oynandığı sanılmaktadır. Ancak asıl yaygınlaşmaya başladığı dönem XVI. Louis’nin saltanat dönemidir.
16. ve 17. yy. İngiliz ve Fransız edebiyatında ve tarihsel kaynaklarında, bllârdoya ilişkin birçok değinmelere rastlanır. Bu dönemden sonra özel bilârdo masalarının yanı sıra, halka açık masalar da yaygınlaşmıştır. Charles Cotton’ın, Compleat Gamester (Kumarbazın El Kitabı, 1674) adlı yapıtında bilârdonun tanımı yapılmış ve çeşitli oyunlardan örnekler verilmiştir.
Bilârdo ilk dönemlerinde delikli masalarda oynanmıştır. Karambol oyununun ortaya çıkması ise 18. yy.a rastlar.
Bilârdo 18. yüzyıl sonlarına kadar “asa” da denilen golf sopalarına benzer bir tarafı geniş “çoban sopaları” ile oynanmaktaydı. Banta yapışık kalan toplara geniş kısım ile vurmak zor olduğundan, zamanla sopaların ince ucu ile vurmak, yani spot (nokta) vuruşu yapmak daha çok benimsenmiştir. ince ucun kullanılması, asanın istekaya dönüşümü anlamına da gelmektedir. 1777’de yazılan “En Eski Kurallar” adlı kitapta, oyunculara çoban sopası ya da isteka seçebilme hakkı tanınmış olması, bu tarihte istekanın kullanılıyor olduğunu doğrulamaktadır.
18. yy. sonunda topa vururken kaymanın (çıtlama) önüne geçmek için istekanın ya da oyun çubuğunun sivri ucu alçılı duvarlara sürtülüyordu, ancak bu önlem kesin sonuç sağlamıyordu. 1818 yılında bir bilârdo ustası olan ingiliz John CARR, hap kutularının içini bildiğimiz yumuşak tebeşirle doldurup satmaya başladı. John Carr’a bu buluşu yine iyi bir bilârdocu olan patronu John Bartley öğretmiştir.
Bir Fransız piyade subayı olan Mingaud siyasi bir suçtan dolayı hapiste bulunduğu dönemde bilârdo oynamasına izin veriliyordu. Mingaud istekanın ucundaki bir hatayı gidermeye çalışırken ayakkabı köselesini kullanmış, zorunluluktan doğan bu çaba, sonraki dönemlerde bilârdo sporunu tümüyle değiştirmiştir. Topa falso ve kleps hareketlerinin verilebilmesini sağlayan kösele uçlu istekanın bulunuş tarihi 1825’tir.
İlk bilârdo masalarında topların yere düşmesini engellemek amacıyla ahşap bir çerçeve bulunmakta idi. Aşırı ses yüzünden bu çerçevenin iç kısmına önceleri içi keçe ile doldurulmuş bez yastıklar konulmaktaydı. İlk standart masanın mucidi İngiliz Thurston, 1855 yılında ahşap çerçevenin iç kısmını lâstik bant ile kaplamıştır. Lâstik bant, bilârdoda hem fiziki, hem de geometrik yeni açılımlara neden olmuş, oyuncuların yeni teknikler ve vuruşlar geliştirmesini sağlamıştır. Bu nedenle lâstik bantın bulunuşu modern bilârdonun doğuşu olarak tanımlanmaktadır. Böylece Thurston’ın yaptığı masa, 1851 ‘deki Büyük Sergi’de diğer masalarla yarışarak standart masa olarak seçilmiştir. Victoria döneminde masalar çok süslü tahta oymalarla yapılırken, 20. yy.da yeşil çuha kumaşlarla kaplanarak bugünkü modern şeklini almıştır.
Önceleri tahta olan bilârdo topları 16. yüzyıldan sonra yerini fildişi toplara bırakmıştır. Ancak homojen bir yapı içermemesi, kolay deforme olabilmesi, çok Air bulunması ve ekonomik olmayışı gibi nedenlerle bu konuya çözüm arayan Amerikalı John Wesley HYATT 1868 yılında ilk plâstik topun mucidi olmuştur.
Günümüz teknolojisi ile bilârdo topları Ohenol reçinesinin sıkıştırılması yoluyla üretilmektedir. Bilârdonun eski bir tarihi olmasına karşın, bilârdo yarışmaları yeni yeni yapılmaktadır. 1959’da kurulan ve Fransız bilârdosunun dünyadaki en üst organı olan “Dünya Bilârdo Birliği” çeşitli dünya şampiyonaları düzenler. Amatör ve profesyonel oyuncuları bir araya getiren Bilârdo Birliği ile yalnız amatör oyuncuları bir araya getiren Bilârdo Yönetim Kulübü’nün 1919’da birleştirilmesiyle oluşturulan Bilârdo Birliği ve Yönetim Konseyi İngiliz bilârdo yarışmalarını yönetir. ABD’de bilârdo sporuyla ilgilenen ve yarışmalar düzenleyen çok sayıda yönetici kuruluş vardır. 1948’de faaliyete geçen Amerika Bilârdo Kongresi de bunlardan biridir.
İyi bir bilârdo oyuncusu olabilmek için hem zekâ, hem de beden olarak yatkınlık gerekir. Bilârdoya yeni başlayan bir kişinin öncelikle kendi istekasına sahip olması gereklidir. Bilârdo, iyi oyuncular seyredilerek, imkân varsa bir bilârdo oyuncusundan ders alınarak ve çalışarak öğrenilebilir. Temeldeki benzerliklerine rağmen değişik kurallar içeren farklı türde bilârdo oyunları, tüm dünyada ilgiyle oynanmaktadır. Örneğin İngiliz bilârdosu ve Snooker Britanya Adaları’nda ve eskiden Britanya imparatorluğu’na bağlı ülkelerde, Fransız bilârdosu Kara Avrupası’nda, çeşitli delikli bilârdo oyunları da ABD ve Japonya’da oldukça popülerdir.
