Duygu ve heyecan nedir? Duygular yaşanırken eğer heyecanlanırsa organizmada yaşanan değişiklikler nelerdir?
İnsanın, iç ve dış uyarıcıların etkisiyle haz ya da elem duymasına duygu denir. Organizmada ve zihnin işleyişinde düzensizliklere yol açan kuvvetli ve kısa süreli duygulara heyecan (coşku) denir. Bazı heyecanlar kısa süreli, ani ve güçlüdür. Bu nedenle ani bayılmalara, hatta ölümlere neden olabilirler. Bazı heyecanlar ise daha yumuşak ve uzun sürelidir. Bunlara duygusal heyecanlar (pişmanlık, hayranlık, üzüntü vb.) denir.
Heyecan sırasında organizmada görülen değişmelerden bazıları şunlardır:
a) Solunumun sıklaşması
b) Kalp atışlarının hızlanması
c) Kandaki şeker ve adrenalin miktarının artması
d) Kan dolaşımının hızlanması
e) Sindirimin yavaşlaması
f) Salgı bezlerinin çalışma düzeninin bozulması
g) Deride elektrik miktarının artması
h) Ağzın kuruması
Sararma ya da kızarma, titreme, dil tutukluğu, kaçma ya da donup kalma, heyecan sonucu organizmada görülebilecek diğer değişmelerdir.
Heyecana yol açan başlıca duygu çeşitleri; korku, öfke, sevinç ve üzüntüdür. Bu duyguların her biri organizmayı değişik davranışlara yöneltir.
Merkezi sinir sistemi yanında bulunan hipotalamus bezi, heyecanın yaşanmasını, beyin kabuğu (korteks) ise heyecanın algılanmasını sağlar. Hipotalamusu çıkarılmış organizma heyecanlanmaz, korteksi çıkarılmış organizma ise heyecanlanır, ancak niçin heyecanlandığını, kavrayamaz.
Duygu tepkilerinin gelişmesi ve çeşitlenmesinde olgunlaşma ve öğrenme büyük rol oynar.
Olgunlaşmanın Etkisi
Herhangi bir canlı türüne ait heyecan ya da duygular olgunlaşma ile ortaya çıkarlar. Bunlara, öğrenilmemiş heyecanlar da denir. Çocukların gülmesi ve ağlaması gibi.
Öğrenmenin Etkisi
Heyecan tepkilerinin oluşması ya da değişmesinde öğrenmenin payı büyüktür. Bir düşünürün söylediği gibi, “insanlar aşkla ilgili şeyleri okumasalardı çok az kişi âşık olurdu.”, insan, bazı heyecanları öğrenir. Toplumsal kültür de heyecansal davranışları biçimlendirir. Örneğin bizde, alay etmek anlamına gelen dil çıkarma, Çin’de şaşkınlık ifade eden bir heyecan davranışıdır.
