Hayvanlar ve canlılar aleminin büyük bir kısmını kapsayan Memeliler ile ilgili olarak genel ve ansiklopedik bilgilerin yer aldığı yazımız.
MEMELİLER, hayvanlar aleminde omurgalıların önemli bir sınıfıdır. Gerek vücut yapılışı, gerek yaşayış bakımından hayvanlar aleminin en ileri, en gelişmiş yaratıkları bu sınıfta toplanmıştır. İnsanın da hayvanlar alemindeki yeri memeliler sınıfıdır.
Memeliler, vücut yapılışlarına, yaşayışlarına göre çeşitli sınıflara ayrılırlar.
Memelilerin başlıca özellikleri dişilerinin yavrularını doğurarak meydana getirmeleri, memelerinden salgıladıkları sütle emzirip besleyerek büyütmeleridir. Derileri, genel olarak, tüylerle kaplıdır, çenelerinde besin maddelerini parçalayp öğütmelerine yarayacak dişleri vardır. Hepsi de akciğerleriyle solunum yaparlar. Balina, fok, yunusbalığı gibi hayvanlar denizlerde yaşamalarına, vücutlarının daha çok bir balığa benzemesine rağmen, memelilerdendir; bundan dolayı, akciğerleriyle solundukları için zaman zaman su yüzüne çıkıp nefes almak zorundadırlar.
Memelilerin bir başka özellikleri de kafataslarının vücutlarına göre çok iri, beyinlerinin çok büyük olmasıdır. Memeli hayvanlar, bundan dolayı, öteki hayvanlardan daha akıllı, daha zekidirler. Birçoğu toplu bir şekilde yaşar. Bazı maymun cinslerinin kalabalık bir aile hayatı yaşadığı görülmüştür. Tehlike sırasında yavrularını, yaralılarını, ihtiyarlarını yırtıcı hayvanlara, hatta insanlara karşı cesaretle korurlar. Öte yandan, otla beslenen birçok hayvanlar da, büyük sürüler halinde otlarlarken, yırtıcı hayvanlardan korunabilmek için, sürünün çevresine nöbetçiler bırakırlar. Karada yaşayan memeliler, çeşitli sesler çıkararak aralarında anlaşabilirler.
Memelilerin yaşama şekilleri çok değişiktir. Memelilerin en büyüklerinden olan balinalar tamamen su içinde yaşarlar. Bunun sonucu olarak da vücutları buna elverişli bir biçim almıştır. Yarasalar tıpkı kuşlar gibi uçarlar. Kangurular müthiş sıçramalarla koşarlar. Armadillolar dik bir yokuşu inmek için vücutlarını toparlayıp tortop olurlar, kendilerini bayırdan aşağı bırakıverirler. Maymunlar uzun kollarının, bacaklarının, hattâ bazı cinsleri uzun kuyruklarının yardımiyle ağaçların dalları arasında büyük bir hızla rahatça dolaşabilirler. Gündüzleri avlanıp geceleri uyuyanları olduğu gibi, bunun tersi olarak geceleri faal bir hayat yaşıyanları da vardır. Bunların göz bebekleri çok büyümüş, gözler en kuvvetsiz bir ışıkta bile görebilecek derecede gelişmiştir. Gözleri de o kadar büyüktür kî, hemen hemen bütün yüzü kaplar.
Biçimi Değişen Organlar
Memelilerin hepsinde iki kol, iki de bacak bulunur. Yüzen memelilerde, balinada, fokta olduğu gibi, eller, ayaklar yüzgeç biçimini almıştır; hele balinanın vücudunun arka tarafı tamamen bir kuyruk yüzgeci şeklindedir, arka ayakların kalıntısı olan kemik parçacıkları hayvanın vücudunun içinde kalmıştır. Uçan memelilerde (yarasalarda, vampirlerde) yan derileri kolların arasına gerilmiş, geniş yüzeyli birer kanad olmuştur. Ayrıca, hayvanın çok uzun olan parmaklarının kemikleri bu kanada, tıpkı bir uçurtmanın içindeki çıtalar gibi, sağlamlık verir. Ağaçlar arasında yaşıyanlarının tırnakları, dallara tutunmaya, etle beslenen yırtıcı memelilerin avlarını parçalamaya, otla beslenenlerin gerekince hızla kaçıp kurtulmaya yardım edecek biçimdedir. Tembel hayvanın tırnakları, aslanın pençesi, atın toynağı bunlara örnek olarak gösterilebilir.
Memelilerin kimisi otla, kimisi de etle beslenir. Etle beslenenler ya avladıkları taze etleri, balıkları, ya da buldukları leşleri yerler. Sırf böcek yiyerek beslenenleri de vardır. Bu gibilerinin dişleri buna elverişli bir biçimdedir. Hepsinin de sindirim organı, aldıkları besin maddelerine göre az çok değişiktir. Bununla birlikte, bazı maymun cinsleri, evci! hayvanlardan kedi, köpek gibi, karışık besin maddeleri yiyenler de vardır. Kedi, köpek aslında etobur hayvanlardır, evcilleşince bitkisel asıllı yiyecekler de yemeye alışmışlardır.
Yarı Kuş, Yarı Memeli
Hayvanların evrimi sırasında memelilerden daha az gelişmiş olan hayvanlar kuşlardır. Ornitorenk, ekidne gibi hayvanlar, bu iki büyük sınıf arasındaki geçişe örnektir. Bu hayvanlar, kuşlar gibi tekdeliklidirler, ördek gagasını andıran gagaları vardır, yavrularını da yumurtlıyarak meydana getirirler; buna rağmen, başka birçok bakımlardan, memelilere daha yakın olduklarından, memelilerden sayılırlar.
Memeli hayvanların yeryüzünde dağılışları kesin bir sınırla çizilemez. Genel olarak, çok soğuk kutup bölgelerinde memeli hayvanlar yaşamaz. Gerek kuzeyde, gerek güneyde buzlu denizlerde yaşıyan balinalar, kuzey ülkelerinin buzlarla kaplı topraklarında yaşıyan ren geyikleri, kutup ayıları, kutup tilkileri, bu bölgelerdeki ender memeli hayvanlardandır. Fil, gergedan, insana benziyen maymunlar Eski Dünya’ya öz yaratıklardır. Kangurular, bazı tekdelikli hayvanlar Avustralya’da, oraya yakın adalarda yaşarlar. Bunun gibi, Amerika kıtasına mahsus bazı maymun cinsleri de vardır.
Memeli hayvanlar birçok bakımlardan insanlara faydalı olan hayvanların başında gelir. Koyun, keçi, sığır, domuz gibi etinden, sütünden, yününden, derisinden; at, katır, eşek gibi gücünden; köpek gibi zekâsından, sadakatinden faydalandığımız hayvanların hepsi memeliler sınıfındandır. Ayrıca memeli hayvanların deri, boynuz, kıl, kürk, kemik, diş gibi birçok organları da tarihin çok eski çağlarından bugüne kadar insanlara faydalar sağlamıştır.
