Omurgalılarda Kas Sistemi nasıldır? Omurgalıların kaslarının özellikleri, işlevleri, kuşlar, balıklarda hareketi sağlayan kaslar hakkında bilgi.
Omurgalılarda Kas Sistemi
Omurgalı hayvanlar ve birçok omurgasızlar kasları sayesinde hareket ederler. Bu suretle besin maddeleri yanarak enerji elde edilir ve bu sayede bacakların, veya vücudun diğer kısımlarının hareketi sağlanmış olur. Kasları, bizi hareket ettiren, eşyayı kaldırmamıza veya fırlatmamıza hizmet eden organlar olarak düşünürüz. Hakikatte bir kas kasıldığı zaman enerjinin büyük bir kısmı sıcaklık olarak serbest kalır. Bu durum özellikle, vücutlarının sıcaklığının büyük bir kısmı kasların çalışmasıyla elde edilmiş olan, örneğin, memeliler ve kuşlar gibi, sıcakkanlı hayvanlarda önemlidir Kaslar, yalnız hareket sağlamaz, bir kısmı vücudun kısımlarını yerinde sabit tutmaya ve hayvana vaziyet vermeye yarar.
Kasların Özellikleri
‘Bundan başka kalp kasları kanın vücuda dolaşmasını sağlar, damarların çeperinde bulunan kaslar vücudun çeşitli bölgelerine gidecek olan kanın miktarını idare eder, bezlerin kanallarında kaslar bulunur; bağırsakların çeperinde bulunan kaslar ritmik hareketleriyle besinin ileriye doğru gitmesini ve böylelikle sindirilmesini sağlar. Kasların gördüğü işler çok çeşitlidir. Örneğin kol ve elin kasları kuvvetli bir vuruş yaparak maksadı yerine getirmek imkânını sağladıkları halde, yine bir arada çalışarak parmaklara en ince işleri yapabilme imkânını da verirler.
Yaklaşık olarak omurgalıların vücudunun üçte birini kaslar teşkil eder. Kalp kasından gayri, başlıca iki çeşit kas vardır: İstemsiz çalışan düz kaslar ve istemli çalışan çizgili kaslar. Düz kasların çalışmasını istemli olarak idare edemeyiz, buna karşı çizgili kaslar isteğimizle idare edilebilir. Bağırsakların çeperinde, damarlarda, akciğerdeki ince hava borularında (bunlar idman esnasında bol miktarda havaya ihtiyaç olduğu zamanlarda genişlerler) ve bezlerin kasları, düz kaslardandır. Bu kaslar yavaş kasılırlar ve bu durumunu uzun zaman muhafaza ederler. Örneğin, gözbebeğinin açıklığını idare eden kaslar, ışık şartları değişmediği müddetçe, gözbebeğinin açıklık durumunu aynı tutarlar. Aynı tarzda bağırsak kaslarının yavaş hareketi, besini bağırsaktan yavaş geçirmek için çok uygundur.
Düz Kasların Çalışması
Bir kasın, kiriş aracılığıyla bir kemiğe bağlanışı. Bir kas, birçok kalın lif demetlerinden ve bu demetler de daha ince lif demetlerinden yapılmıştır.
O halde düz kasların yavaş çalışması, fakat kasılmasının » uzun süreli olması, organları yerinde tutmak bezlerin Kanallarını gerektiği gibi açmak veya Kapamak ve damarların çapını ayarlamak için çok önemlidir
Düz kasların lifleri çizgisizdir. Adından da anlaşıldığı gibi çizgili kasların lifleri çizgili görülür. Bu esasında fark duz ve çizgili kasların çalışma tarzlarının değişik olmasının sebebidir. Çizgili kaslar çabuk hareket meydana getirmek üzere çok çabuk kasılırlar Kasılması, düz kaslarda olduğu gibi uzun süremez ve çabuk yorulur. Çizgili kaslar umumiyetle hareket ettirdikleri iskelete bağlıdır. Düz kaslar ise daha ziyade örtü veya şeritler halindedir. Bir kas kasıldığı zaman hacmini değiştirmez, buna rağmen uzunluğu kısalabilir. Bunu iki ucundan çekildiği zaman incelen bir balona benzetebiliriz. Çapta herhangi bir küçülme uzamayla karşılanır ve bu suretle balonun hacmi aynı kalır.
Kaslar iskelete, bağ dokudan yapılmış liflerin meydana getirmiş oldukları bağlarla (kirişler) bağlanmış bulunurlar. Bu suretle özel kasın kısalması ile iskeletin bir kısmı hareket eder. Kaslar itme hareketi husule getirmezler, ancak çekerler. Kaslar umumiyetle bir arada çalışırlar, tek olarak çalışan kaslar nadirdir. Bir veya birden fazla kas bir arada çalışmak suretiyle vücudun bir kısmını hareket ettirirler veya vaziyetini verirler; diğer bir kısım kaslar da aksi yöne doğru hareket ettirir, istemli kasların (çizgili kaslar) lifleri iki çeşittir:
Çizgili Kaslar
Solgun (veya beyaz) ve kırmızı, istemli kaslarda bu iki çeşit farklı oranda bulunur. Bir kısım kaslarda beyazlar daha çok, diğer bir kısmında ise kırmızılar hâkimdir. Genel olarak söylemek lâzım gelirse., başlıca ödevleri hareket husule getirmek olan kaslarda beyaz lifler daha fazladır. Bunlar çabuk kasılır ve çabuk gevşer. Vücudu yerçekimi kuvvetine karşı belirli bir vaziyette tutmaya yarayan kaslarda ise kırmızı lifler daha çoktur. Bunlar daha yavaş kasıldığı ve gevşediği için bu ödeve daha uygundurlar. Kırmızı liflere rengini veren mi yög lobin adını alan kas hemoglobinidir. (Hemoglobin kana rengini veren kırmızı bir pigment olup, akciğerlerden dokulara oksijen taşır).
Kırmızı ve Beyaz Lifler
Miyoglobin kaslarda oksijen depo eder ve depo edilmiş olan bu oksijenin kaslardaki besini (özellikle şekeri) yakmaya yaradığı tahmin edilir. Kırmızı lifler yavaş çalıştıklarına göre, bunların daha uzun bir müddet çalışabilecekleri anlaşılmaktadır. Beyaz lifler ise daha çabuk yorulur, ancak kısa müddet içinde çok iş görebilirler. Bunlar bize çok çabuk koşabilmek imkânını verir, fakat ancak kısa bir müddet için; zira oksijen depoları yoktur ve mevcut bulunan oksijen, yerine ilâve edilmeden evvel tükenir.
Balıkta kas blokları içindeki liflerin kasılması vücudun bükülmesini sağlar.
Tipik olarak omurgalılarda (örneğin balıklarda) çizgili kaslar omurga kemiğinin iki tarafında seri bloklar halinde sıralanmış bulunurlar. Ancak yüksek omurgalılarda (özellikle kuşlarda ve memelilerde) hareketi bacak kasları idare eder ve bu suretle vücut kaslarının rolü azalmış olur. Köpekbalıkları gibi balıklarda ileri doğru hareket, her bir kas blokunda uzunluğuna sıralanmış kas liflerinin kasılmasıyla sağlanır. Eğer yalnız bir bloka ait lifler kasılırsa, bunun sonucu olarak vücut bükülür. Öne doğru hareket etmek için evvelâ bir, sonra sırayla önden arkaya doğru diğer bloklarda’ki kas lifleri kasılarak suyu arkaya doğru iterler. Dalgalanma münavebe ile balığın her bir yanında meydana gelir. Bu dalgalanmanın çabuk husule gelmesi balığın su içinde hızla hareketini sağlar. Kuyruk yüzgeci öne doğru hareketi başlıca yapandır, yan yüzgeçler balığın suda aynı seviyeyi tutmasını sağlar.
Dalgalanma vücudun yalnız bir tarafında meydana gelirse, balık çok keskin dönüşler yapabilir. Kemikli balıklarda çift yüzgeçle de (bunların hareketini sağlayan çok küçük kasları vardır) balığın dönmesini temin ettiği gibi, hareketini durdurmasına da yardım ederler.
Dört Ayaklı Hayvanlar
Hemen bütün dört ayaklı hayvanlarda (tetrapodlarda) her bacakta başlıca üç oynak yer vardır. Bu oynak yerler ön bacaklarda omuz, dirsek ve bilek, arka bacaklarda kalça, diz ve ayak bileğidir. Buralarda bulunan kaslar ön bacaların omuzdan ve arka bacakların kalçadan öne ve arkaya doğru hareket etmesine müsaade edecek tarzda yerleşmişlerdir. Bacaklar özel kasları sayesinde bükülmek, gerilmek ve dönmek imkânındadır ki bu hareketler yürümek ve koşmak için çok önemlidir. Semenderler de su içinde balıklar gibi bükülüp kıvranmak suretiyle hareket ederler. Karada ise bacakları kaslar tarafından idare edilen manivelalar gibidir. Kurbağaların uzun arka bacakları da atlamalarında bir manivela kudreti sağlar.
Kertenkelelerin vücudunun bükülme kabiliyeti semenderlere nazaran daha azdır. Başlan topraktan yüksek durur. Birçok bakımdan hareket tarzları semenderlerinkine benzer. Hayvan ileri doğru hareket ettikçe bacakları yana doğru atılır. Bu durum, hareketleri esnasında bacakları vücudun altında duran ve ileri doğru hareket eden ekseri memelilerin hareket tarzından farklıdır.
Yılanların en çoğu, balıklara nazaran vücutlarını daha çok bükme suretiyle iki tarafa doğru inhinalar yaparak hareket ederler. Balık vücudunun her bir inhinası suyu ittiği gibi, yılan vücudunun her bir inhinası toprağı itmekte ve bu suretle hareket edebilmektedir. Bir yılanı üzerinde hafif bir kum örtüsü bulunan bir toprak üzerine koyarsak bunu kolaylıkla görebiliriz. Kum, vücut büküntüsünün dışa bakan tarafına rastlayan yerlerde yığınlar teşkil etmektedir. Yılanın vücudunun altında bulunan pullar harekete yardımcı olmaktadır. Her pulda bulunan kas pulu dikleştirmekte ve bu suretle yılanın geriye doğru kayması önlenmektedir.
Kuşların Uçması
Kuşlar, uçmakta en başarılı olan yaratıklardır, ancak devekuşu gibi pek azı da uçamaz. kuvvetli bacakları sayesinde hızlı koşabilirler, İskeletin yapısı. uçuş esnasında vücudun ağırlığını kanatlara ve yürüyüş esnasınla ayaklara yükleyecek vaziyettedir. Uçuş kasları nispeten büyüktür ve yaklaşık olarak vücut ağırlığının beste birini teşkil ederler. Bu kaslar omurga seklinde olan göğüs kemiğine ve kanatların üst kısmına bağlıdırlar. Başlıca uçuş kası göğüs kemiğinin altından geçerek, kanadın üst tarafına uzanır. Bu kasın lifleri iyi uçucu olan kuşlarda kırmızı çeşittendir. Bu kasın kasılmasıyla kanat aşağı iner. Kanadın kaldırılması daha küçük bir kas aracılığıyla olur. Bu kas büyük kasın altından ve göğüs kemiğinden kol kemiğinin üst tarafına doğru uzanır.
Daha küçük olan diğer omuz kasları, kanadın bükülmesine, kenar kısımlarının, uçuşta çok önemli olan, değişik hareketler yapmasına yardım ederler. Kol kasları kanadın kapanmasını veya açık olarak durmasını sağlar. Yarasalar süreli uçuş yapabilen memelilerdir. Kanat ödevi gören önkoldalı vücudun yan taraflarına ve arka bacaklara bağlanan bir deridir. Bu deri çok uzun olan dört parmağa dayanmaktadır. Göğüs kemiğine ve ön kola bağlı olan uçuş kasları çok büyüktür.
Memelilerin Hareket Sistemi
Memelilerin en çoğu dört bacakla hareket eder. Bacaklar vücudun alt tarafında öne ve arkaya doğru hareket ederler. İnsanlarda kollar ve bacaklar ön ve arkadan gayrı, başka yönlere doğru da hareket edebilirler; mamafih kolun değişik verilere doğru dan hareketleri bacaklarınkinden fazladır. Atlar gibi toynaklı hayvanlarda ayağın parmakları üzerine basıldığı için bacaklar daha da uzamıştır. Bu hayvanların evrimi sırasında parmaklardan bir kısmı kaybolmuştur, ancak bir veya iki parmak ayağın eksenini teşkil eder. Hareketler ancak öne ve arkaya doğruysa da oynakların yapısı ve kaslar- Cok hızlı koşmaya müsait durumdadır. Arka bacaklar yürüyüşte en büyük rolü oynar, ön bacaklarsa daha ziyade vücudun ağırlığını taşır.
Toynaklı memelilerin en çoğu çayırlık ovalarda yaşar, bu suretle kendilerini avlayacak olan düşmanlarından, koşarak kaçma imkânını bulurlar. Arslan. kaplan vb. gibi kedi cinsi hayvanların iskelet ve kas yapıları avlarını kolayca yakalayabilmek için. geniş atlamalar yapmalarına müsaittir. Vücut ağırlığının en çoğu ön ayaklara dayanır, kuyruk bir denge organı ödevini görür.
