Giritli Ali Aziz Efendi kimdir? Osmanlı döneminde Muhayyelat isimli eseri yazmış olan Osmanlı yazarı ve devlet adamı hakkında bilgi.
Giritli Ali Aziz Efendi (d. Kandiye, Girit – ö. 2 Ekim 1798, Berlin), Muhayyelât adı altında topladığı öyküleri ile tanınan Osmanlı yazar ve devlet adamı.
Girit defterdan Tahmisçi Mehmed Efen-di’nin oğluydu. Babasının ölümünden sonra İstanbul’a gitti. Hassa silahşörleri arasına girerek buraya yerleşti. Once Valide Kethüdası Yusuf Ağa’ya intisab ederek Sakız Adası muhassıllığına atandı. Devlet hizmetlerindeki başansı nedeniyle de memur olarak Belgrad’a gönderildi. Burada iki yıl kaldıktan sonra istanbul’a döndü. İstanbul’ daki memuriyetinin derecesi kesin olarak bilinmemekle birlikte Varidat adlı yapıtının bir nüshasında hâcegân-ı divan-ı hümayun rütbesinde görevlendirildiği belirtilmektedir. 1796’da mir-i miranlık payesi verilerek Berlin sefaretine atandı ve orada öldü. Muhayyelât’in (1852) imzasız önsözünde Berlin’de bazı bilginlerle sohbetlere giriştiğini, onların astronomi ve doğabilimlerine ilişkin sorulannı cevaplandırdığını ve bu cevaplan bir risalede topladığını belirtir. Ama böyle bir risale henüz ele geçmemiştir.
Aziz Ali Efendi simya, cifr (gaipten haber verme), remil (nokta ve çizgilerle gaipten haber verme), sihir, tılsım, zayiçe gibi konularda bilgiliydi. Şiirlerinde tasavvufa yatkındı. 1796’da yazdığı Muhayyelât, “Hayal” adını verdiği üç büyük öykü grubundan oluşur. Önsözünde bu öykülerin Süryanice, İbranice ve öbür dillerden çevrilen öykülerden oluşan Hülasatü’l-Hayal adlı bir kitaptan yalın bir dille derlendiği belirtilir. I. Hayal’de Asıl ve Nesil adlı iki şehzadenin olağanüstü yaratıklar arasında geçen serüvenleri, II. Hayal’de Atina’da, Lebib adında bir bezirgânın oğlu olan Cevad’ın serüvenleri anlatılır. III. Hayal ise, Şeyh İzzeddin adında büyük bir mutasavvıfın kişiliği çevresinde geçer. Öyküler değişik mekân ve zamanda geçmesine karşın, 18. yüzyıl İstanbul’unu yansıtır. Aziz Efendi’nin ayrıca, yaşamının bazı dönemlerini anlatan Vâridât adlı öğretici bir risalesi ve bir Divançe’ si vardır.
