Alçı taşı nedir? Alçı taşının elde edilmesi, özellikleri nelerdir? Alçı taşı veya jips kullanım alanları, çeşitleri hakkında bilgi.
Alçı taşı (Jips); toprak içinde katman olarak bulunan ve pişirilip toz haline getirilerek alçı yapmaya yarayan hidrotlı kalsiyum sülfattır. Kimyasal formülü: CaSO42H2O. Özgül ağırlığı: 2.31; sertliği: 1.5-2. Renksiz ya da beyazdır. Genellikle safsızlık olarak bitüm (gri ya da siyahımsı renk verir), kömür, kil ve hematit (sarımsı ya da kırmızımsı renk verir) içerir. Güzel, büyük ve saydam kristaller oluşturur. Meksika’da 2 metre boyunda kristaline rastlanır: Kırlangıç kuyruğu ikizi ve eğri yüzeyli Montmartre ikizi.
Teksas’da yer alan Caprock Canyons Eyalet Parkı ve Trailway’deki alçı taşı damarları (Kaynak : wikipedia.org)
DOĞADA BULUNUŞU:
Alçı taşı doğada en bol bulunan bir sülfat olup çeşitli jeolojik dönemlerde çok büyük yataklardan oluşmuştur. Oluşumu genellikle tortuludur. Yeryüzünün hemen her bölgesinde bulunmakla birlikte başlıca Meksika, Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Almanya (perm ve trias dönemlerinde oluşmuş), İtalya ve Fransa’da (tesiyer dönemde oluşmuş) büyük yataklar biçiminde bulunur. Türkiye’de özellikle Sivas ile Erzincan arasındaki bölgede, Elazığ’ın Keban İlçesi’nde ve Ulukışla’da bulunur. Öte yandan bütün kayatuzu yataklarında bir alçı taşı katmanı vardır.
White Sands Ulusal Parkı Lucero Gölü’nde su buharlaşırken oluşan kristaller. (Kaynak : wikipedia.org)
ÖZELLİKLERİ VE KULLANIM ALANLARI
Çok eskiden beri bilinen bir mineraldir. Antik yazarlardan Theophrastos alçı taşından gypsos adıyla söz eder. Plinius’un Historia Naturalis adlı eserinde de birçok kez adı geçer. Kompakt alabasterden yapılmış süs ve ev eşyaları ilkçağdan bu yana kullanılmaktadır. Günümüzde de alabaster çıkartılan İtalya’daki Volterra yakınında alabesterden yapılmış Etrüsk vazoları bulunmuştur. Alçı taşı 125°C’ye ısıtıldığında içerdiği suyun dörtte üçünü yitirir ve alçı adı verilen kalsiyum sülfat hemidrat oluşur. Alçı suyla karıştırıldığında oluşumu sırasında yitirdiği suyu alarak hızla sertleşir. Alçı taşının 400 °C’ye ısıtılması durumunda içerdiği suyun tümü çıkar ve anhidrit kalsiyum sülfat (CaS04) oluşur. Anhidrit oldukça yavaş su alarak sertleşir fakat alçıya oranla daha sert olur. Susuz kalsiyum sülfata doğada da rastlanır ve anhidrit adı verilir.
Alçı taşı geçen yüzyılın ortalarından beri kimyasal gübre olarak kullanılmaktadır. Günümüzde çimento yapımında bir kimyasal gübre olan amonyum sülfatın elde edilmesinde (Kütahya Azot Sanayii) kullanılır. İçerdiği sülfat kükürdünden elementel kükürtle sülfat asidi elde edilmesi olanağı vardır; fakat bu yöntem ekonomik değildir. Ancak Birinci Dünya Savaşı sırasında kükürt sıkıntısı çeken Almanya’ da uygulanmıştır. Alçı taşının asıl kullanım alanı alçı yapımıdır.
Meksika’daki Kristal Mağarasındaki Kristaller (Kaynak : wikipedia.org)
ÇEŞİTLERİ:
Alabaster, beyaz ve çok ince taneli alçı taşı, kılımsı yapılı alçı taşı; meryemcamı, levhaya benzer saydam alçı taşı, jips gülü, güle benzer mercek biçimli alçı taşı kristalleri; ko-kolu jips, bitüm içeren ve vurulduğu zaman koku çıkaran alçı taşı.
