Çanakkale ve Çanakkale bölgesinin binlerce yıllık tarihi hakında kısa bilgi.
Aynı adlı boğazın (Hellespontos) iki yakasında yer alan Çanakkale topraklarının tarihi M.Ö. 4 bin yılına kadar uzanır. M.Ö 3000’lerde Troya’da Çanakkale’deki ilk yerleşme kuruldu. Troya’da yapılan kazılarda dokuz yerleşim katı saptanmıştır. Bölge M.Ö 2000’lerin ortalarında Aka, İÖ 1200’lerde Frig istilasına uğradı. İ.Ö 9. ve 8. yüzyıllarda Yunanlılar buralarda koloniler kurdular. Antik Çağ’da Çanakkale Bölgesi’nin adı Troas olmakla birlikte, Hellespontos olarak da bilinir. Batı ülkelerinde ise Troya Kralı Dardanos’tan kaynaklanan Dardanelles ya da Dardanelli adları da kullanılır.
Bir süre Lidyalıların yönetiminde kalan yöre İÖ 546’da Pers egemenliğine girdi. Büyük İskender Asya Seferi’ne çıkarken İÖ 334’te Granikos’un (Bigaçay) doğu kıyısında Pers Ordusu’nu ilk yenilgiye uğrattı. İskender’in ölümünden sonra birkaç kez el değiştiren bölge Bergama Krallığı’na bağlandı ve daha sonra Makedonya Kralı V. Philippos’un ve Pantos Kralı VI. Mithradates’in istilasına uğradı. İÖ 191’de Romalılar, yöreyi ele geçirmeye başladılar. İstanbul’un kurulmasından sonra Çanakkale Boğazı önem kazandı ve Abydos’ta (Aydos) gümrük kuruldu. Bizans İmparatoru I.İustinianos (Jüstinyen), imparatorluğun son yıllarında boğazın iki yakasındaki surları onarttı.
717’de Mesleme bin Abdülmelik komutasındaki Emevi Ordusu Abydos’tan karşıya geçti ve Trakya üzerinden İstanbul önlerine gelerek kenti kuşattı. Haçlı Seferleri sırasında bölge Venedik, Cenova ve Piza devletlerinin çekişme alanı oldu. 1204’te İstanbul’un Latinler tarafından ele geçirilmesi üzerine, Çanakkale Boğazı’nın iki kıyısı, Latin devletleri arasında bölüşüldü. 1235’te Gelibolu, İznik İmparatoru III. İoannes’in eline geçti. 14. yüzyıl başlarında Bizans’ın hizmetine giren Katalanlar Gelibolu’yu aldılar.
Aynı tarihlerde bölgede Türk akıncıları da görülmeye başlandı. Boğaz’ın Anadolu yakası Karasioğulları Beyliği’nin egemenliğine geçti. 1332 ve 1341’de Aydınoğlu Umur Bey, Gelibolu’yu iki kez kuşattıysa da ele geçiremedi. Orhan Gazi, Karasioğullarının topraklarını ülkesine kattıktan sonra 1356’da oğlu Süleyman Paşa komutasındaki birliği boğazı geçerek Rumeli’de fetihlerde bulunmakla görevlendirdi. Süleyman Paşa, Çardak’tan karşı kıyıda Çimge’ye çıkarak yöreyi ele geçirdi. Bunu, Gelibolu’nun ele geçirilmesi izledi 1366’da Savoia Kontu Amedeo, Gelibolu’yu alarak Bizans’a verdiyse de ertesi yıl I. Murat, bu yöreyi Bizans İmparatorluğu’ndan geri aldı. Çanakkale Boğazı’na büyük önem veren Yıldırım Bayezit Gelibolu’da Boğaz’ı korumakla görevli bir birlik kurdu. Osmanlıların deniz üssü durumuna getirilen Gelibolu’da savaş gemilerinin yapıldığı bir tersane kuruldu. Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’u aldıktan sonra Boğaz’ın Rumeli kıyısında Kilitbahir, Anadolu kıyısında Çanakkale kalelerini yaptırdı. Çanakkale’ye aynı zamanda Sultaniye adı verildi. Kanuni Sultan Süleyman döneminde, Gelibolu merkez olmak üzere, Kaptan Paşa Eyaleti kuruldu. 1645’te başlayan Girit Seferi dolayısıyla Venedikliler Çanakkale Boğazı’nı abluka altına aldılar ve Osmanlı Donanması’nın Girit’e yardım götürmesine izin vermediler. Bu durum, 1657’de Köprülü Mehmet Paşa‘ nın Venedik Donanması’nı yenmesine kadar sürdü. Bu savaştan sonra boğazdaki askeri mevkiler sağlamlaştırıldı. 1770’te, Rus Donanması boğazı zorladıysa da geçemedi. Çanakkale Tanzimat’tan sonra sancak merkezi oldu.
Çanakkale tarihinin en önemli olayları Birinci Dünya Savaşı sırasında yaşandı. İngiliz ve Fransız donanmaları birlikte boğaz önlerine geldi. 3 Kasım 1914’te, İngilizlerin, Seddülbahir’i denizden çevirmesiyle Çanakkale Savaşları başladı. 19 ve 23 Şubat saldırılarından bir sonuç alamayan İtilaf Devletleri, 18 Mart 1915’te büyük saldırıya geçtiler. Türkler, İtilaf güçlerinin 3 büyük zırhlısıyla 9 savaş gemisini batırdı. 11 savaş gemisi de ağır yara aldı. Çanakkale’yi denizden geçemeyeceklerini anlayan İtilaf güçleri, 25 Nisan 1915’te de, Seddülbahir ile Arıburnu’na çıkartma yaptılar. Kara savaşları, Ocak 1916’ya kadar sürdü. Türk Ordusu 19. Fırka Komutanı Miralay Mustafa Kemal önderliğinde Çanakkale’de dünya askerlik tarihinin en büyük kahramanlıklarını göstererek düşmanı geri çekilmek zorunda bıraktı. Çanakkale’yi aşamayan düşman 9 Ocak 1916’da geri çekilmeye başladı. Çanakkale, Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte il konumu kazandı.
