Değerli taşlar nelerdir? Tarih boyunca değerli taşların önemi, insanlar tarafından kullanımı, tarihçesi nedir? Değerli taşlar tarihi hakkında bilgi.
Değerli Taşların Tarihçesi
Değerli taşlar, özellikleri ve az bulunmaları nedeniyle değer kazanan taşlar ve minerallerdir. Organik ya da inorganik kökenli olabilirler. Elmas, yakut, safir ve zümrüt gibi taşların yüzyıllardır değerli sayılmasına karşın, bazı taşlar ancak son zamanlarda değer kazanmıştır. Taş kesme ve parlatma işinin giderek yaygınlaşmasıyla çeşitli mineral ve taşların daha çok kullanılması, değerli taş türlerinin her geçen gün artmasına neden olmaktadır. Yüzyıllar boyunca değerli taşların insanları kötülüklerden koruduğuna, hastalıkları iyileştirdiğine ya da şans getirdiğine inanılmıştır. Bu tür taşlar, nazarlık ya da büyü olarak zincire takılır, üzerilerine dualar ya da büyülü sözler oyularak dini törenlerde kullanılırdı. Eski Mısır’da bokböceği taşı ölümsüzlüğün simgesi sayılırdı. Bu inancın uzantıları günümüze dek “doğumtaşları” biçiminde süregelmiştir, 16.yy ortalarında yılın her ayına bir ya da daha fazla değerli taş ayrılmıştı: Taşların seçimi dini kökenli olmasına karşın zamanla bu değişmiştir. Belirli bir ayda doğan kişi o aya ait doğum taşının kendisine zenginlik ve şans getireceğine inanırdı. Günümüzde de böyle bir doğumtaşı armağan etmek yaygın bir uygulamadır. Her ayın taşı aşağıdaki gibi belirlenmiştir.
Ocak : Lâl
Şubat : Ametist
Mart : Mercan ya da akuamarin
Nisan : Elmas
Mayıs : Zümrüt
Haziran : Aytaşı ya da inci
Temmuz : Yakut
Ağustos : Sarı ya da kırmızı damarlı oniks
Eylül : Safir
Ekim : Opal ya da turmalin
Kasım : Topaz
Aralık : Laciverttaşı ya da turkuaz
Bazı değerli taşlar alışverişte para gibi kullanılmıştır. Günümüzde bile, maddi değerlerinin büyük olmasına karşın çok küçük olduklarından zenginlik belirtisi olarak kullanılır, ayrıca taşınmaları da kolaydır. Değerli taşların üretildiği madenlerin ele geçirilmesi için savaşlar yapılmış ve bazı uluslar, hazinelerinde değerli taşlar bulunması nedeniyle güç kazanmışlardır. Değerli taşların az ve pahalı olması bunların taklitlerinin ortaya çıkmasına ve sentetik taşların yapımına yol açmıştır. Bazı yapay değerli taşlar endüstride kullanılmaya başlamış ve doğal olanların yerini almıştır.
Tarihteki önemi
Eldeki kanıtlardan anlaşıldığına göre (örneğin mezarlar) değerli taşlar 40.000-20.000 yıl önce son buzul döneminde de kullanılıyordu. Değerli taşlar hem organik hem de inorganik yapıda olabilir (amber, fildişi, kemik, taş). İlk önemli değerli taş yataklarının bulunuşu çok eskilere dayanır. Afganistandaki laciverttaşı madenleri ve Sina Yarımadasındaki turkuaz madenleri bilinenlerin en eskileridir (yaklaşık 10 5000). Bu dönemlerde değerli taşlar ticari açıdan önemliydi. Mısır, Afganistan’dan aldığı laciverttaşı karşılığında turkuaz veriyordu. Yakuttan sonra en değerli taş olarak bilinen zümrütün işletilen en eski yatakları Mısırdadır. Kraliçe Kleopatra’nın adıyla anılan Kızıldeniz yakınlarındaki madenler (lö 1650) o dönemde süs eşyası olarak kullanılan yakutun en çok üretildiği yerdi. Kleopatra geleceğe kalacak bir anı olmak üzere kendi portresinin bu taş üzerine kazınmasına izin vermişti . Ortaçağda kapatılan bu madenler 1818’de yeniden açılmıştır. Daha sonraki araştırmalar taşların sanıldığı kadar yüksek nitelikli olmadığını ortaya koymuştur. Bunlardan çok daha önemli zümrüt madenleri Kolombiyadadır. Aztekler, Mayalar ve İnkaların Kolombiya’dan ticaret aracılığıyla zümrüt aldıkları sanılmaktadır. 16. yy’da İspanyolların bu zümrüt yataklarını bulmaları sonucu taşların çoğu Avrupa’ya gönderilmiştir.
Ayrıca Güneydoğu Asya’da,Moğollar da bol miktarda bu taşlardan almış ve taşlar daha sonra Perslerin eline geçmiştir. Bu zümrütlerin binlercesi, sonunda tran hazinesinin birer parçası olmuştur. Elmas, İ.Ö. 4. yy’da Büyük İskender zamanından beri biliniyordu. 18. yy başlarında Brezilyadaki madenlerin bulunmasından önce elmasın hemen tümü Hindistan’dan geliyordu. 1867’de Güney Afrika’da da elmasın bulunmasıyla ülke hızla dünyanın en önemli elmas üreticisi durumuna geldi. Kullanılışı çok eskilere uzanan bir başka taş da Çin’de 3000 yıldır bilinen yeşimdir. Çinlilerin yeşimtaşı işlemeciliği oldukça ünlüdür. Yalnız süs eşyaları ve sanat eserleri değil, çeşitli dini nesneler de bu taşa verilen değeri gösterir. Gerçekte yeşim birbirine yalnız dış görünüşüyle benzeyen nefrit ve jadeite verilen addır. 17. yy’a dek Çin’de kesilen ve işlenen metal,yalnız Kerotan ve Doğu Türkistan’dan gelen nefritti. Günümüz piyasasında bulunan mineral (jadeit) Çin’den değil, Birmanya’dan gelmektedir. Bu nedenle nefrit çok eski zamanlardan beri göz, mide ve özellikle böbrek rahatsızlıklarına karşı bir koruyucu olarak bilinir.
