Denge nedir? Dengenin şartları, yüzen cisimlerin dengesi, canlılarda denge hakkında bilgi.
DENGE
Fizikte, karşıt iki kuvvetin denk gelmesi halidir. Hareketsiz bir cisim üzerine birbirine karşıt etki yapan kuvvetler bir hareket meydana getiremezlerse, veya hareket halindeki bir cismi etkileyen kuvvetler o cismin yörüngesini ve hızını değiştiremezlerse cisim dengede demektir.
Her durumda denge halinde bulunan bir cismin dengesine «bozulmaz denge» denir. Durumu bozulduğu zaman dengesini başka bir durumda bulan cisimlerin dengesine «kararsız denge» denir. Bu gibi cisimlerin asılma noktası, ağırlık merkezinin altında bulunur ve buna diktir. Denge hali bozulduğu zaman tekrar eski durumunu olan cisimlerin dengesine de «kararlı denge» denir. Bu gibi cisimlerin asılma noktası, ağırlık merkezinin üstündedir ve buna diktir.
Yüzen Cisimlerin Dengesi
Yüzen bir cismin taşırdığı sıvının ağırlığı bu cismin ağırlığına eşittir. Bu, yüzen cisimlerin denge şartlarından biridir. Su üzerindeki cisimlerin ağırlık ve itme merkezleri aynı düşey üzerinde bulunursa bunlara dengededir denir. Ağırlık ve itme merkezleri aynı düşey üzerinde olmazsa dengede duramazlar.
Gemiler, suda yüzen cisimlerin d^nge kanunlarına uygun olarak yapılır. Gemilerin ağırlığı teknenin içindeki boşluklar sayesinde taşırdığı suyun ağırlığından daha küçük hale getirilmiş, böylece yüzmesi sağlanmıştır. Geminin su içindeki biçimi, itme merkezinin ağırlık merkezinden uzak olmasını sağlar. Bu iki kuvvet merkezi birbirinden ne kadar uzak olursa geminin dengesi o derece iyi olur.
Canlılarda Denge
İster dururken, ister hareket halinde olsun, hemen hemen bütün hayvanların vücudu belirli bir durumda bulunur. Yerçekimi ve diğ^r etkilerin tâyin ettiği bu hale «normal durum» denir. Halbuki bütün hayvanlar hareket eder, koşar, tırmanır. Bu durumda yerçekimi kuvvetinde meydana gelecek değişikliğe göre vücut dengesinin ayarlanması gerekir. Hayvanlar bunu çeşitli şekillerde sağlar. Ancak, dengeyi sağlayan daha çok duyu organlarıdır.
İnsan başta olmak üzere, omurgalıların dengesini iç kulakta kemik mahfaza içindeki «lâbirent» sağlar. Lâbirentte başlıca iki torbacık, yarım daire biçiminde üç kanal vardır. «Salyangoz» ise işitme organının son kısmını teşkil eder. Dengeyi sağlayan, bir sıvı ile dolu kanalların içindeki saç kılı gibi ince sinir telleri ve bazı dokulardır. Her iki kulakta birer lâbirent olması da dengenin çabuk bozulmasını önler.
