Gravür nedir ve gravür nasıl yapılır? Gravür yapma teknikleri ve gravürün özellikleri hakkında genel bilgilerin yer aldığı yazımız.
İstanbul Eski Haliç’i gösteren bir gravür örneği
Bir ağacın veya madeni levhanın kazınması ile elde edilen resim şeklidir, aynı resimden birkaç kopya elde etmek için kullanılır. Gravür, doğrudan doğruya resim değil, kağıda basılmak, için yapılan bir çeşit kalıptır. Meselâ dünyanın en meşhur ve en değerli Japon estampaları, (Japon kağıdına basılarak çoğaltılmış tek veya çok renkli resimler) tahta üzerine oyma kalıplarla, elde edilir.
Gravür sanatı, çok eskiden beri biliniyordu. Ancak, ilk gravürcüler, istenilen resmi «erkek» (kabartma), ya da «dişi» (çukur) olarak taşlara kazıyorlar ve tek bir tane olarak kullanıyorlardı: Eski Mısır anıtlarındakî hiyeroglifler bir çeşit gravür sayılır. Bizim eski mezar taşlarımızdaki, anıtlarımızdaki yazıtlar da taş üzerine gravürdür. Ancak, bunlar, tatbik tarzı bakımından gravürdür. Yoksa gravür sanatının asıl gayesi, resmi kalıptan basarak çoğaltmaktır. Basım işleri ve klişecilik çok ilerlemiş olduğu halde bugün dünyanın her yerinde gene gravür, Güzel Sanatlar’ın bir dalı olarak rağbet görüyor.
Çeşitli gravür şekilleri vardır. Belli başlıları şunlardır:
Kuru Gravür. — Çelik kalemle bakır veya bir başka maden levha üzerine doğrudan doğruya yapılan gravürdür. Burada resmin siyah çizgileri beyaz olarak görünecektir, çünkü kazılmıştır, baskıda mürekkep tutmaz.
Helyogravür. — Üzerine ışıktan etkilenen bir tabaka sürülmüş madenî levhaya gerekli resim çizildikten veya aksettirildikten sonra bunun bir asitle indirilmesidir. Elde edilen kalıpta çizgiler kabartma da görünebilir. O zaman, baskıda çizgiler siyah görünecektir.
Ofort. — Üzerine asitten etkilenmiyen bir mum tabakası sürülmüş madenî levhanın bu kısmı, sivri uçlu bîr kalemle kaldırılmak suretiyle resim yapıldıktan sonra, levhanın nitrik asidine batırılmasiyle elde edilen gravürdür. Burada da çizgiler «dişi» dir, yani çukurda kalır. Kalıp kâğıda basılınca siyah yerler beyaz görünür.
Porogravür. — Ağaç bir yüzey kızgın demirle yakılmak yolu ile elde edilen gravürdür. Estamp basmaktan ziyade tek kopye olarak kullanılır. Ağaç yüzey üzerine, yakarak, istenildiği şekilde resim yapılabilir. Yalnız, ara tonlar elde edilemez.
Linolyum. — Teknik bakımdan gravürdür. Yumuşak bir madde olan linoleumun üzerine önce resim çizilir. Sonra kesilerek lüzumsuz yerler çıkarılır. Erkek veya dişi sonuç alınabilir. Linolyum bir siljndirle mürekkeplenip basılırsa aynı resimden birçok kopya elde edilir. Linolyum yumuşak olduğundan bu teknikle fazla ayrıntılı, çizgileri ince resim basılamaz.
Basım işlerinde klişecilik ilerlemeden önce şimşir ağacı üzerine yapılan gravürler kullanılırdı. Taş baskısı resim, ve afişler ise ofort tekniğiyle yapılırdı.
