Güneş Sistemimizde hangi gezegenler bulunmaktadır, isimleri nelerdir? Güneş sistemimizde bulunan gezegenlerin özellikleri, hakkında bilgi.
içinde yaşadığımız güneş sistemi bir yıldız (güneş), sekiz gezegen (dünya dahil) ile onların uydularından, binlerce küçük gezegen (asteroid), kuyruklu yıldız (kornet) ve akan yıldız (meteor) dan meydana gelir. Bunlardan yalnız güneşin kendi ışığı vardır. Gezegenlerle uydular güneş ışınlarını yansıttıkları için parlarlar. Güneş sisteminin çapı, başka bir deyişle, güneşten, onun çevresinde dolanan en uzak gezegene olan uzaklık 5.600 milyon kilometreden çoktur. Güneş sisteminin evrendeki tek sistem olduğu sanılmamalıdır. Kendi çevrelerinde dolanan bir gezegen sistemine sahip, milyonlarca başka yıldızın var olması çok kuvvetle muhtemeldir.
1. MERKÜR
Merkür
- Güneşe uzaklığı (milyon km) 58
- Çapı (km): 4.900
- Hacmi (yer = l): 0,06
- Ağırlığı (yer = l): 0.06
- Yoğunluğu (su = l): 5.13
- Gün sayısı: Yıl: 88 gün
- Yüzey çekimi (yer = l) 0.27
- Uyduları yok
Merkür, güneş sisteminin 9 gezegeninin en küçüğüdür. Çapı 4.900 km.’dir (Dünya çapının yarısından az). Aynı zamanda güneşe en yakın olan gezegendir; güneşe uzaklığı, yörüngesinin çok basık olmasından ötürü 45.600 km ile 69.600 km arasında değişir. Milyonlarca yıl önce, güneşin kuvvetli çekimi bu küçük gezegenin dönüşünü öylesine yavaşlattı ki, şimdi Merkür’ün hep aynı yüzü güneşe dönüktür. Başka bir deyişle, Merkür’ün kendi ekseni üzerinde tam bir dönüş yapması için gereken zaman, güneşin çevresinde tam bir kere dolanması için gereken zamana eşittir (88 dünya günü). Bunun sonucu olarak da, gezegenin bir yüzünde sonsuz bir gündüz hüküm sürer; sıcaklık 3700°C’a ulaşır (kurşunu eritmeye yetecek bir sıcaklık) ; öte yüzü ise sürekli olarak karanlık ve son derece soğuk bir haldedir. Merkürde, dünyamızda olduğu gibi sıcaklık derecelerini değiştirecek bir atmosfer yoktur.
2. VENÜS
- Güneşe uzaklığı (milyon km) : 107.500
- Çapı (km): 12.300
- Hacmi (yer = l): 0.92 ‘
- Ağırlığı (yer = 1) : 0,82
- Yoğunluğu (su = 1) : 4.86
- Gün sayısı yıl 224 3/4 gün
- Yüzey çekimi (yer = 1) 0.86
- Uyduları: yok
Güneşin çevresinde, Merkür ile yer arasında dolanan Venüsü görmek imkânsız gibidir. Güneşin batışından biraz sonra ve öteki yıldızlardan çok daha erken görülebilen bu yıldızı farketmemiş pek az insan vardır. Güneşin batışından sonra Venüs, Çoban yıldızı ya da Akşam yıldızı; güneşin doğuşundan önce Seher yıldızı ya da Sabah yıldızı diye anılır.
Venüs’ün büyüklüğü dünyanınkine çok yakındır (çapı 12.300 km); yörüngesi de dünyanınki gibi, daireye yakın bir elips biçimindedir. Güneşe olan ortalama uzaklığı 107.500.000 km’dir; bu uzaklık 1,5 milyon km’den çok değişmez. Venüs, dünyaya öteki bütün gezegenlerden daha çok yaklaşır; gene de 40.000.000 km uzaklıktadır. Kimi zaman güneşin önünden geçtiği de görülür. Yörüngesi dünyanınkinden ayrı bir düzlemde olduğu için bu olay pek seyrek meydana gelir. Koyu bulutlarla çevreli olan Venüs’ün yüzeyi görülemez. Bundan ötürü de, ekseni üzerinde ne kadar zamanda döndüğü saptanamamıştır.
Pek çok astronomlar bir Venüs gününün, yaklaşık olarak 30 dünya günü sürdüğü kanısındadır; ama, gezegenin yüzeyinde işaretler olmadan bunu anlamak güçtür. Venüsün atmosferi, başlıca karbondioksitten meydana gelir ve bunların sıcaklığı, güneşe bakan yüzünde 55° C, öteki yüzünde ise donma noktası (0°C)nın altındadır. Bulutların, dünyamızı saran bulutlar niteliğinde olduğu sanılıyor. Karbondioksit katmanı bir örtü gibi, güneşin ısısını sakladığından, yüzey sıcaklıkları çok daha yüksektir. Sıcaklıkların, çok yüksek; suyun kaynama derecesine yakın bir durumda bulunduğu şüphesizdir.
3. YER
- Güneş uzaklığı (milyon km): 149
- Çap (km): 12.700
- Hacmi (yer = l): 1.00
- Ağırlığı (yer = 1) 1.00
- Yoğunluğu (su = 1) 5.52
- Gün 23 saat 56 dakika yıl 365 1/4
- Yüzey çekimi (yer = l) 1.00
- Yakınlık sırasıyla uyduları: Ay
Yer, uzun yıllar özel bir gezegen, başka bir deyişle bütün evrenin merkezi olarak tanındı Ama, gerçekte bizim gezegenimiz, güneş sistemindeki gezegenlerin özellikleri taşıyordu.
Yer, güneş, çevresinde yaklaşık olarak 149.000.000 km. uzaklıkta dolanır. Eğik olan eksen üzerindeki tam bir dönüşü (bir gün) aşağı yukarı 24 saat, güneşin, çevresindeki tam bir dolanımı (bir yıl) da, yaklaşık olarak 365 gün sürer. Çapı, ekvatorda 12756 km. kutuplar arasındaysa, yerin hafif basıklığından ötürü, 12714 km. (ekvator çapından 42 km kadar az) dir. Atmosfer, başlıca azot ve oksijenden meydana gelir ve bizi, güneşin yakıcı sıcaklığından korur. Yüzey sıcaklıkları çok değişiktir. Şimdiye kadar kaydedilen en düşük sıcaklık Güney Kutbu yakınlarında —84.5° C, en yüksek sıcaklık ise Kuzey Afrika. Libya’da 57,8°C’dir. Yeryüzünün üçte ikisi sularla kaplıdır.
Yerin bir de uydusu vardır; bu, gezegenimizin çevresinde 27 günde dolanan Aydır.
Yer insanların yaşadığı alan olmasından ötürü, gezegenlerin en seçkinidir. Güneş sistemindeki gezegenler içinde, bizim bildiğimiz anlamda bir hayat için gerekli koşullar yalnız Yerde vardır, arası bir disk olarak görünecektir. Bunda da şaşılacak bir şey yoktur; çünkü, hayat çevreye uyacak biçimlerde gelişmiştir. Yer, aynı zamanda gezegenlerin en güzelidir. Aydan bakıldığı zaman, ışıldayan mavi okyanusları, parıldayan buzlu kutup bölgeleri ve açık seçik beliren kıtalarıyla kocaman, gri-mavi bir gezegendir.
4. MARS
- Güneşe uzaklığı (milyon km): 226
- Çapı (km): 6700
- Hacmi (yer = l): 0.15
- Ağırlığı (yer = l) 0.11
- Yoğunluğu (Su =1) 3.96
- Gün 24 saat 37 dak. Yıl 687 gün
- Yüzey çekimi (yer = 1); 0,37
- Uyduları: Rhobos, Deimos
Yer yörüngesi dışındaki ilk gezegen olan Mars, çağlar boyunca en çok dikkati çeken ve üzerinden en çok düşünülen gezegen olmuştur. Yerin onda birinde biraz daha büyük olup ekseni etrafında 24.1/2 saatta bir döner. Güneşin çevresinde 687 günde dolanır; yörüngesi çok basık bir elipstir. Güneşe olan uzaklığı 204.000.000 — 248.000.000 km. arasında değişir. Yerde olduğu gibi, ekseni eğik durumda olduğundan mevsimler meydana gelir. Ama, bu mevsimlerin süreleri bizdekilerinin iki katıdır.
Marsın Phobos ve Deimos adlı iki küçük uydusu vardır. Marsta, dünyadakine benzeyen bir hayatın var olduğu düşünülmüştür. Oysaki, koşullar bizdekinden çok ayrıdır. Atmosfer katmanının pek azı oksijenden meydana gelmiş olup geri kalanı azottur. Güneşten, dünyaya göre daha uzak olduğundan, daha soğuktur. Ekvatorunda gündüz sıcaklıkları 27°C a kadar yükselir; ama, geceler son derece soğuk geçer. Gezegenin yüzeyinin üçte iki kadarı koyu kırmızıdan açık turuncuya kadar değişen renklere sahip çölümsü bölgelerle kaplıdır. Venüse, çıplak gözle bakıldığı zaman görülebilen karakteristik kırmızımtrak renk de bundandır.
5. JÜPİTER
Jüpiter yakınında Pioneer 10
- Güneşe uzaklığı 773
- Çapı (km): 141.200
- Hacmi (yer = l) 1.312
- Ağırlığı (ver = 1) 318.4
- Yoğunluğu (Su = l) 1.34
- Gün 9 saat 51 dak. 11.86 yıl
- Yüzey çekimi (yer = l) 2.64
- Uyduları: Amalthea, Io Europa, Ganymede, Callisto (Bunlar dışında yedi tane daha vardır)
Hemen hemen 142.000 km çapında olan Jüpiter güneş sisteminin devridir. Güneşe olan uzaklığı 773.000.000 km’dır ve yörüngesini 12 yıla yakın bir zamanda tamamlar.
Jupiterin herbiri değişik hızlarda ha-raket eden, geniş kuşaklardan meydana gelmiş tuhaf bir atmosferi vardır. Kuşaklar durmadan renk değiştirir; durumları da yıldan yıla, hafifçe değişikliğe uğrar. Ama, sayıları hep aynı kalır. Bu özelliklerinden başka, bir de Kırmızı Nokta vardır. Bu pembe-gri renkte bir kütledir ki, bunun gezegenin yüzeyinin bir parçası olması imkânsızdır. Çünkü, bu leke son derece düzensiz hızlarla hareket eder. Lekenin, boşlukta yüzen çok büyük bir kütle olduğu ileri sürülmüş-
Atmosferindeki yoğun bulutlardan ötürü Jupiterin yüzeyi teleskopla incelenemez. Atmosferin başlıca, hidrojen, metan ve amonyaktan meydana gelmiş bulunduğu ve ortalama —130°C sıcaklığa sahip olduğu sanılmaktadır. Yalnız bu bilgilerden bile, Jupiterde dünyadaki gibi bir hayat şeklinin olamayacağı anlaşılabilir. Öte yandan, gezegenin yüzeyi, yaklaştırma 27.000 km kalınlığında bir buz katmanıyla kaplı bulunmaktadır.
6. SATÜRN
- Güneşe uzaklığı 1418
- Çapı (km) : 120.000
- Hacmi (yer = l): 763
- Ağırlığı (yer = 1): 95.2
- Yoğunluğu (Su = 1): 0.71
- Gün 10 saat 38 dak. 29.46 yıl
- Yüzey çekimi (yer = l): 1.17
- Uyduları: Mimas, Enecladus, Tethys, Dione, Rhea, Titan. Hyperion, Iapetus, Phoebe.
Satürn, çevresindeki güzel, geniş halkalarıyla gökyüzünün en ilgi çekici cisimlerinden biridir. Ama, güneşten 1.418.000.000 km uzaklıkta olmasından ötürü, çıplak gözle sarımtrak, donuk bir yıldız, olarak görülür. Dev komşusu Jupitere göre epeyce küçük olan bu gezegenin gene de 120.000 km’yi aşan bir ekvator çapı vardır. Kutuplardan geçen çap 13.000 km kadar daha kısa olduğundan, kutuplarda önemli bir basıklık görülür. Yerden 780 defa büyük olduğu halde, çekim kuvveti yerinkinden biraz, çoktur; bunun nedeni, gezegeni meydana getiren madenlerin pek sıkışık yerleşmemiş olmasıdır. Satürnün de, Jüpiter gibi, altında derin bir buz tabakasının yattığı hidrojen, metan ve amonyaktan oluşmuş kalın bir atmosferi vardır.
Göz alıcı halkalar —üç tane olup iç içedirler— bir uçtan öbür uca 272.000 km. uzunluğunda olmakla beraber yalnız 15-60 km kalınlıktadırlar. Sanıldığına göre bunlar buzla kaplı milyonlarca küçük kaya parçasından meydana gelmiştir. Halkalar, bir uydunun parçalanmasından ya da gezegen meydana geldikten sonra, arta kalan maddelerden oluşmuş olabilirler. Satürnün, çevresinde dolanan 9 uydusu vardır Bunların çoğu Aydan küçüktür.
7. URANÜS
Uranüs
- Güneşe uzaklığı (mil. km): 2.852
- Çapı (km): 46.890
- Hacmi (yer = l): 64
- Ağırlığı (ver = l): 7
- Yoğunluğu (Su = 1): 1.26
- Gün 10 saat 49 dak. 84.01 yıl
- Yüzey çekimi (ver = l): 0,92
- Uyduları: Miranda, Ariel, Umbriel, Titania, Oberon.
Satürnden sonraki gezegen Uranüs olup ancak 1781 yılında bulunmuştur. Ama, çıplak gözle görülebilir. Teleskopla bakılınca donuk gri ve üzerinde özel işaretleri olmayan bir gezegen olarak görülür. Güneş’ten 2.852.000.000 km uzak olmasından ötürü bu gezegenle ilgili bilgi edinmek güçtür. Bununla beraber ekseninin yörünge düzlemine göre 98° eğik olduğu bilinmektedir. Jupiterin ekseninin 30°, yerinkininki 23 1/2 eğik olduğu düşünülürse, Uranusun pek alışılmamış bir eksen eğikliği gösterdiği anlaşılır ki, bu eğiklik kimi zaman, Uranusun kuzey kutbu yere çevrilmiş görmemizi sağlar. Aynı zamanda Uranusun uydularının çok tuhaf bir yol izlemelerine sebep olur. Gezegenin ekvatoru dünyaya baktığı zaman yandan yukarı çıkıp üstten kayboluyor gibi gözükür. —190° çevresindeki sıcaklık dereceleri ve zehirli bir metan atmosferiyle Uranusun hiç de ziyaret etmeye elverişli bir gezegen olamayacağı anlaşılıyor.
8. NEPTÜN
Neptün Gezegeni
- Güneşe uzaklığı (mil. km): 4.470
- Çapı (km): 44.300
- Hacmi (yer = 1): 43
- Ağırlığı (yer = l): 17.,3
- Yoğunluğu (Su = 1): 2.23
- Gün 15 saat 48 dak. 164.79 yıl
- Yüzey çekimi (yer = l): 1.44
- Uyduları: Triton, Nereid
Dev gezegenlerin sonuncusu olan Neptün 1846 yılında Alman astronomu Johann Gaile tarafından bulundu. Uranusun hareketlerindeki düzensizliklerin nedeni olarak ortaya çıktı. Bu düzensizlikler ancak başka bir gezegenin varlığıyla açıklanabilirdi. Neptunun çapı 44.000 km kadar olup güneşe olan uzaklığı 4.470.000.000 km’dir. Kestirilebileceği gibi, güneş çevresindeki bir dolanımını 165 yıl kadar uzun bir zamanda tamamlayabilmektedir. Neptün, Yerden o kadar uzaktır ki çıplak gözle görülemez. Teleskopla bile, ekvator ve kutup bölgelerinde aydınlık çizgileri bulunan ufak, yeşil bir daire olarak görülür. Yüzey şartları, üzerinde düşünme ve tartışmayı gerektirirse de, kesinlikle bilinen bir şey vardır; o da, güneşten aldığı ısı tutarının pek önemsiz ve sıcaklık derecelerinin —200° çevresinde olduğudur.
