Hattuşaş (Boğazköy) nerededir? Hattuşaş’ın tarihçesi, tarihi eserleri, Boğazköy surlar, Büyükkale, Tapınaklar, tarihsel yerler.
BOĞAZKÖY; Hititçe HATTUŞAŞ. Hitit Devleti’nin başkenti. Çorum İli’ nin Boğazkale İlçesi’nde Kızılırmak’ın oluşturduğu yayın içinde, aynı ırmağa dökülen Budaközü Çayı’nın kenarında yer alır. Kent kuzeyden güneye doğru yükselir. Kuzey kesime Yukarı Kent adı verilir. Kentin etrafı surlarla çevrilir. Çekirdeğini Büyükkale oluşturur. Büyükkale’nin kuzeybatı yamacında Büyük Tapınak ve Karum, güneybatısında öteki tapınaklar ve yapılar yer alır. Boğazköy’e 2 km uzaklıkta Yazılıkaya Açıkhava Tapınağı bulunur. Doğal kayalardan oluşan iki galerinin duvarlarında Hitit tanrılar dünyasına ait çeşitli kabartmalar vardır.
Tarihi: Boğazköy’deki en eski yerleşim İÖ 3. binin ikinci yarısında İlk Tunç Çağı ile başlar. Bu döneme ilişkin buluntular yalnız Büyükkale’de saptandı. Bu dönemi izleyen Asur Ticaret Kolonileri Çağı, Eski Krallık, İmparatorluk, Frig, Hellenistik (Galat) Roma ve Bizans dönemlerine ait yerleşim alanları ortaya çıkarıldı. Boğazköy kazılarında bulunan ve adına “Anitta Metni” adı verilen belgeden Anitta’nın Hattuşa kralını yenerek kenti ele geçirdiği ve yıkıma uğrattığı anlaşılmaktadır. Bu bilgilere göre, Anitta döneminde Hattuşaş’da yerel bir kral hüküm sürmekteydi. I. Hattuşili’ ye (Labarna ya da Tabama, İÖ 1630-1620) kadar yerleşimden uzak kalan Hattuşaş’ı adı geçen kral, Hitit Devleti’nin başkenti yaptı, kendi adını verdi ve kentin adı Hattuşaş oldu. Bu dönemde saray komplekslerini içeren Büyükkale yapıldı. I. Hattuşili’den sonra gelen krallarca yapılan eklentilerle büyüyen Hattuşaş, İÖ 1200’lerde Deniz Kavimleri denilen topluluklarca yıkıma uğradı. Daha sonraki dönemlerde ise eski önemini koruyamadı.
Tarihsel Eserler: Boğazköy kalıntıları ve Yazılıkaya kabartmalarını ilk kez 1834’te Charles Texier buldu. 1893-1894’te Ernest Chantre, Büyük Tapınak ve Yazılıkaya’da ilk kazıları ve ilk çiviyazılı belgeleri buldu. Ancak, bilimsel kazılara 1906’da Hugo Winckler ve İstanbul Arkeoloji Müzesi’nden Theodor Makridi Bey başladı. 1912’ye kadar aralıksız süren ilk dönem kazılarında Hitit tarihinin aydınlanmasında çok önemli rol oynayan büyük bir yazılı belgeler arşivi Büyükkale’de bulundu. 1931’de Alman arkeologu Kurt Bittel yönetiminde yeniden başlayan kazılarda bir arşiv daha ortaya çıkarıldı. İkinci Dünya avaşı nedeniyle ara verilen kazılara 1952’de yeniden başlandı. Boğazköy’deki kazılar günümüzde Dr. Peter Neve başkanlığında sürdürülmektedir.
Surlar: Surların uzunluğu 6 km’yi bulur. 5 önemli giriş kapısı vardır: Doğuda Kral Kapısı, güneyde Yer Kapı (Poternli ya da Sfenkli Kapı), batıda Aslanlı Kapı, batıda Yukarı Kent Batı Kapısı ve Aşağı Kent Batı Kapısı. Öteki kapılar yıkıma uğramıştır. Kapıların yanında saldırı sırasında sur dışıyla ilişki kurmak amacıyla kullanılan tüneller (potern) vardır. Kral Kapısı ile Yer Kapı arasında yer alan 70 m uzunluğundaki potern, günümüze yıkılmadan ulaşmıştır. Kral Kapısı’nda bulunan savaşçı tanrı kabartması Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde sergilenmektedir. Aslanlı Kapı’nın her iki yanında, günümüzde de yerinde duran aslan heykelleri vardır. Yer Kapı ya da Sfenksli Kapı’nın her iki yanında bulunan sfenkslerden biri İstanbul Eski Şark Eserleri Müzesi’nde sergilenmektedir. Kentin en yüksek yerindeki Büyükkale’yi güneyden gelecek saldırılardan koruyan üç küçük kale vardır: Nişantepe, Sarı Kale ve Yenice Kale.
Büyükkale: Kentin en yüksek kesimini oluşturan Büyükkale, Boğazköy’ün en önemli merkezlerinden biridir. 140 x 250 m2’lik bir alanı kaplar. Kralların oturdukları yapılar burada yer alır. Büyükkale’ye güneydeki kapıdan girilir. Girişten sonra avlu ve avlunun etrafında çeşitli yapılar sıralanır. Büyükkale’ de İO 13. yüzyıla tarihlenen 3.500 adet çiviyazılı belge bulunmuştur.
Tapınaklar: Yer Kapı ile Kral Kapısı arasındaki alanda 4 tapınak kalıntısı saptandı. II, III, IV ve V numaralı bu tapınaklar klasik tipteki Hitit tapınağı planında olup, İÖ 13. yy’a tarihlenirler. Boğazköy’ün en önemli tapınağı ise kentin ve Büyükkale’nin kuzeyinde yer alan I. Numaralı Büyük Tapınak’ tır. Fırtına (Hava) Tanrısı Teşup için yapılmış olup, İÖ 14. yy’a tarihlenir. 135 x 160 m ölçülerindeki yapı, asıl tapınak ve depo odalarından oluşmuş bir komplekstir. Son yıllarda yapılan kazılarda daha birçok tapınak kalıntısı ortaya çıkarılmıştır.
