İlaç formları nelerdir? İlaç çeşitleri, katı yarı katı ve sıvı formdaki ilaçlar, özellikleri nelerdir, hakkında bilgi.
İlaç Formları ve Özellikleri
İlaçların, kullanımını kolaylaştırmak ve doz ayarlamasını yapabilmek gibi nedenlerle çeşitli biçimlerde kullanıma sunulurlar. İlaçların hastaya verilebilecek şekilde özel kalıplara sokulmuş hallerine ilaçların farmasötik şekli denir.
Kaynak: pixabay.com
İlaçlar da kozmetikler gibi 3 şekilde üretilirler. Bunlar:
- ***Katı formdaki ilaçlar(toz, tablet, draje, kapsül, fitil, kaşe)
- ***Yarı katı formdaki ilaçlar (krem, merhem)
- ***Sıvı formdaki İlaçlar (Steril ampul ve flakon, steril olmayan şurup, damla) şeklindedir.
1. Katı Formdaki İlaçlar
Kolayca yutulabilmesi için toparlak duruma getirilmiş katı ilaçların tamamına hap adı verilir. Hap bileşiminde kullanılan etken madde dışında maddeler de vardır. Bunlar:
Dolgu maddeleri: Tableti belli bir ağırlığa getirmek için kullanılırlar. Dolgu maddesi olarak en çok nişasta ve sakaroz kullanılır. Tabletlerin yaklaşık üçte ikisi dolgu maddeleridir.
Dağıtıcı maddeler: Tabletin mide ortamında parçalanıp dağılmasını sağlayan maddelerdir. Dağıtıcı madde olarak çoğunlukla aljinatlar kullanılır.
Bağlayıcı maddeler: Toz partiküllerinin birbirine bağlanarak onların granül oluşturmasını sağlarlar. Bağlayıcı madde olarak jelatin, nişasta, glikoz ve arap zamkı kullanılmaktadır.
Katı ilaçlar
Toz; Doğal ve sentetik kaynaklardan elde edilen ilaçların, ezilerek toz haline getirilmiş hâlleridir. Ağızdan alınanları olduğu gibi ciltteki yaralara serpilenleri(pudra) de vardır.
Draje; Tadı acı olan tabletlerin alınmasını kolaylaştırmak için, üzerileri koruyucu bir şeker ya da çikolata tabakasıyla kaplanarak elde edilen ilaç şeklidir.
Kaynak: pixabay.com
Kapsül; Katı ve sıvı ilaçların silindir, yassı veya zeytin benzeri şekillerde olan jelatin koruyucular içinde sunulduğu şeklidir. Midede ya da bağırsakta eriyen çeşitleri vardır.
Tablet; Toz halindeki ilaçların, sıkıştırılarak kesik silindir ya da yuvarlak şekillerde sunulmasıdır. Örneğin, aspirin.
Fitil; Vücut ısısında eriyen ilaçlardır.
Kaşe; Hoşa gitmeyen tad ve kokulan nedeniyle toz şeklindeki ilaçların pirinç unu ya da nişastadan yapılmış oval veya silindir şekilli içiçe geçen koruyucular içinde sunulan şekilleridir.
2. Yarı Katı Formdaki İlaçlar
Merhem deri ve mukoza hastalıklarının tedavisinde sürülerek kullanılır. Lanolin, vazelin gibi ana maddeler içinde etken ilaç maddesinin eritilmesiyle oluşturulmuş yarı katı ilaç şeklidir. Merheme göre içindeki su oranı fazla ve daha yumuşak ilaç şekline krem denir. Yarı katı formdaki ilaçlar deri ve mukozaya dıştan uygulanır.
Kremler ve merhemler deriye sürülerek uygulanan yarı katı preparatlardır. Kremler su bazlı, merhemler ise yağ bazlıdır.
Kaynak: pixabay.com
3. Sıvı Formdaki İlaçlar
Sıvı formdaki ilaçlar karışım hâlindedirler. Bu karışımların çoğu ise çözelti veya bileşenlerinden bir kısmı çözücüde çözünmüş karışımlardır.
Bir ya da birden fazla maddenin çözücü içerisinde çözünme-siyle oluşan homojen karışımlara çözelti (solüsyon) denir. Çözeltilerin ilaç endüstrisinde önemli bir yeri vardır. Çünkü ilaçların büyük bir kısmı çözelti şeklindedir. Çözeltiler homojen oldukları için her kullanımda eşit miktarda alınabilirler, vücuttaki emilimleri daha kolaydır ve özellikle çocuklarda kullanıma daha uygundur.
Çözeltilerin avantajlarının yanında önemli bir dezavantajı ise dayanıklı olmamalarıdır. Çözeltiler mikroorganizma üremesi için uygun bir ortamdır.
Sıvı ilaçlar
Solüsyon; ilacın etken maddesinin su, bitkisel yağ ya da başka bir eriticide eritilmesiyle hazırlanmış şeklidir. Göz, kulak, burun solüsyonlara örnek verilebilir.
Süspansiyon; Katı hâldeki ilaçların bir sıvı içinde tam çözünmeden bulunduğu sıvı ilaçlardır. Çökelek oluşturduğundan kullanılmadan önce mutlaka çalkalanmalıdırlar.
Tentür; Bitkisel ve hayvansal kaynaklı ilaçların, alkol ya da eterdeki tendürdiyot gibi çözeltisidlr.
Ekstre; Bitkisel maddelerin su, alkol ve eter gibi sonradan uçurulabilen bir ya da birkaç eritici ile karıştırılıp sonra eriticinin uçurulmasıyla elde edilen ilaç şekilleridir.
Şurup; Yüksek miktarda (% 60 dan fazla) şeker içeren sıvı ilaç şekilleridir. Fazla şekerli olduklarından içerisinde bakteri ve mantarlar üreyemez.
Losyon; Deriyi korumakla ya da ağrıyı giderme için cilde uygulanan solüsyon, süspansiyon ya da emülsiyon şeklindeki ilaçlardır.
Süt; Magnezyum sütü gibi erimeyen ilacın süspansiyonudur.
Aerosol; Özel eriticiler içinde hazırlanan ve solunum yoluyla kullanılan ilaç şekilleridir.
Şuruplar
Yüksek derişimde şeker içeren sıvı ilaçlardır. Yoğunlukları yüksek ve viskoz çözeltilerdir. Şurup formüllerine ağızdaki tat hissini düzeltmek, kristalizasyonu önlemek ve çözünürlüğü değiştirmek için şekerle birlikte gliserin ve sorbitol gibi polialkoller ilave edilir.
Şurup içerisinde şeker oranının fazla olması mikroorganizma üremesini engeller. İlaç sanayinde şekerin su içinde % 64 oranında çözünmesiyle oluşan çözeltiye basit şurup denir.
Kaynak: pixabay.com
Damar ya da doku içine enjekte edilerek uygulanan bazı solüsyonlara da parenteral solüsyonlar denir.
Parenteral solüsyonlar çözücü madde, ara maddeler, tampon maddeler, preparatın ozmotik basıncını kanın ozmotik basıncı ile eşitleyen maddeler, stabilizatörler veya antimikrobiyal koruyucular gibi yardımcı maddeler içerebilirler.
İlacın çabuk etki etmesi istenen acil durumlarda parenteral uygulama tercih edilir. Paranteral çözeltiler uygulama alanı etki mekanizmaları göz önüne alınarak iki farklı formda hazırlanabilir. Bunlar izotonik ve izohidrik çözeltilerdir.
İzotonik çözeltiler, kan plazmasının ozmotik basıncına eşdeğer basınca sahip olan çözeltilerdir. Ozmotik basıncı kan plazmasının ozmotik basıncından düşük olan çözeltilere hipotonik, büyük olan çözeltilere ise hipertonik çözeltiler denir.
***İzotonik çözeltiler toplardamardan verildiğinde damardan sıvı geçişlerine sebep olmazlar.
***Hipotonik sıvılar toplardamardan verildiğinden kanın yoğunluğunu artıracağından dokulardaki sıvılar toplardamara geçerek dokular arasındaki ödemi azaltır.
***Hipertonik sıvılar toplardamarlara verildiğinde kanın yoğunluğunu azaltacağından damardan dokulara geçer.
