İrtikap suçu nedir? TCK md.250’ye göre irtikap suçunun tanımı, işleniş biçimleri ve cezaları hakkında detaylı bilgi. İcbar, ikna ve hatadan yararlanma yoluyla irtikap suçları hakkında bilgiler.
İrtikap suçu, kamu görevlisinin (örneğin memur veya bilirkişi), sahip olduğu kamu görevinden elde ettiği nüfuzu kötüye kullanarak, karşısındaki kişilerden haksız menfaat sağlamaya veya bu kişileri menfaat sağlama yönünde söz vermeye yönlendirmesiyle oluşan bir suçtur. Bu suç, kamu görevlisinin tek taraflı olarak mağdurun iradesini etkilediği durumlarda meydana gelir.
Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 250. maddesinde düzenlenen irtikap suçu, kamu idaresinin güvenilirliğine ve işleyişine karşı işlenen suçlar arasında yer alır. İrtikap suçu, üç farklı yöntemle işlenebilir:
- Zorlama (icbar) yoluyla irtikap,
- İkna yoluyla irtikap,
- Muhatabının hatasından yararlanarak irtikap.
TCK’nın 250. maddesi, irtikap suçunu ve cezalarını şu şekilde düzenlemiştir:
TCK m. 250
(1) Görevinden kaynaklanan nüfuzunu kötüye kullanarak, bir kişiyi kendisine veya başkasına menfaat sağlamaya veya bu yönde söz vermeye zorlayan (icbar eden) kamu görevlisi, beş yıldan on yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır. Eğer kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları nedeniyle kişi, haklı bir işinin gerektiği gibi görülmeyeceği endişesiyle kendisini mecbur hissederek kamu görevlisine veya yönlendirdiği kişiye menfaat sağlarsa, icbarın varlığı kabul edilir.
(2) Görevinden kaynaklanan güveni kötüye kullanarak hileli davranışlarla bir kişiyi kendisine veya başkasına menfaat sağlamaya veya bu yönde söz vermeye ikna eden kamu görevlisi, üç yıldan beş yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır.
(3) İkinci fıkrada tanımlanan suçun, mağdurun hatasından yararlanılarak işlenmesi durumunda, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası verilir.
(4) İrtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza yarıya kadar indirilebilir.
İrtikap Suçu Şikayet Süresi ve Dava Zamanaşımı
İrtikap suçu, şikayete bağlı suçlardan değildir. Bu nedenle, savcılık suçu öğrendiğinde kendiliğinden soruşturma başlatır. İrtikap suçu için dava zamanaşımı süresi 15 yıldır. Suçun bu süre içinde savcılığa bildirilmesiyle soruşturma ve kovuşturma yapılabilir.
İrtikap Suçunun Şartları Nelerdir?
İrtikap suçunun faili kamu görevlisidir. Bu nedenle, ceza hukukunda “özgü suç” olarak kabul edilir ve kamu görevlisi olmayan kişiler bu suçu işleyemez. Ancak, kamu görevlisi olmayan kişiler, suça yardım veya azmettirme yoluyla bu suça iştirak edebilirler.
TCK md. 6/1-c’ye göre kamu görevlisi, kamusal faaliyetin yürütülmesine atama, seçilme veya başka bir şekilde sürekli, süreli veya geçici olarak katılan kişidir. Buna göre, milletvekilleri, belediye başkanları, belediye meclis üyeleri, avukatlar, hakimler, savcılar, bilirkişiler, tanıklar, kaymakamlar, valiler, öğretmenler, emniyet müdürleri ve polisler kamu görevlisi sayılır.
İrtikap Suçunun İşleniş Biçimleri ve Cezaları
Zorlama (İcbar) Yoluyla İrtikap Suçu ve Cezası (TCK md.250/1)
İrtikap suçunun en yaygın işleniş biçimi olan zorlama suretiyle irtikap, kamu görevlisinin görevinden kaynaklanan nüfuzu kötüye kullanarak, karşısındaki kişiyi kendisine veya başkasına menfaat sağlamaya zorlamasıdır. Bu durumda kamu görevlisi, sahip olduğu yetki ve imkanları kullanarak mağduru zorlayarak menfaat elde eder.
Zorlama, manevi baskı anlamında kullanılır; fiziksel zorlama söz konusu olursa, yağma suçu meydana gelir. Kamu görevlisinin manevi baskısı mağdurda korku yaratmalı ve mağdurun bu baskıdan kolayca kurtulma imkanı olmamalıdır. Zorlama fiilinin, mağdurun iradesini baskı altına almaya elverişli olması gerekir.
TCK, “zorlama” kavramını açıklayarak, kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları karşısında kişinin işinin gerektiği gibi görülmeyeceği endişesiyle kendisini mecbur hissederek menfaat sağlaması durumunda zorlama varlığını kabul eder.
Zorlama suretiyle irtikap suçunun cezası 5 yıldan 10 yıla kadar hapis cezasıdır.
İkna Yoluyla İrtikap Suçu ve Cezası (TCK md.250/2)
Kamu görevlisinin görevinden kaynaklanan güveni kötüye kullanarak hileli davranışlarla bir kişiyi menfaat sağlamaya veya söz vermeye ikna etmesi ikna suretiyle irtikap suçunu oluşturur. Bu durumda kamu görevlisi, mağdurun iradesini hileli davranışlarla etki altına alır.
Kamu görevlisi mağduru hileli davranışlarla ikna eder ve mağdurun bu talepleri yasa veya yönetmeliklere uygun olduğunu düşünerek hareket eder. Örneğin, bir doktorun ameliyat için hastadan yasa dışı para talep etmesi, bu suçun örneğidir.
İkna suretiyle irtikap suçunun cezası 3 yıldan 5 yıla kadar hapis cezasıdır.
Hatadan Yararlanma Yoluyla İrtikap Suçu ve Cezası (TCK md.250/3)
Hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçunda kamu görevlisi aktif değildir. Mağdur, farkında olmadan bir hata yapar ve kamu görevlisi de bu hatadan yararlanarak menfaat temin eder. Kamu görevlisinin mağdurun hatasına katkısı olmamalıdır.
Hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçunun cezası 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezasıdır.
Denetim Görevinin İhmali Suretiyle İrtikap Suçu ve Cezası (TCK md.251)
İrtikap suçunun işlenmesine kasten göz yuman denetimle yükümlü kamu görevlisi, suçun müşterek faili olarak sorumlu tutulur ve cezalandırılır. Denetimle yükümlü kamu görevlisinin kasten göz yumduğu irtikap suçu türüne göre (ikna, icbar veya hatadan yararlanma suretiyle) ceza verilir.
Denetim görevini ihmal ederek irtikap suçu işlenmesine imkan sağlayan kamu görevlisi, 3 aydan 3 yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılır. Bu durumda denetim görevlisinin kastı yoktur, ancak ihmali nedeniyle cezalandırılır.
İrtikap Suçu Etkin Pişmanlık ve Ceza İndirimi
Etkin pişmanlık, kişinin işlediği suçtan dolayı pişman olması ve suçun olumsuz etkilerini gidermesi durumunda ceza indirimine neden olur. Ancak, irtikap suçunda etkin pişmanlık yoluyla ceza indirimi mümkün değildir. Bununla birlikte, irtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu dikkate alınarak verilen hapis cezası yarıya kadar indirilebilir.
İrtikap Suçu Erteleme, Hagb, Adli Para Cezası
İcbar veya ikna suretiyle irtikap suçu için hükmedilen cezanın adli para cezasına çevrilmesi mümkün değildir. Ancak, hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçu adli para cezasına çevrilebilir.
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB), sanık hakkında verilen cezanın belirli bir denetim süresi içerisinde sonuç doğurmamasını ve belirli koşulların yerine getirilmesi halinde ceza kararının ortadan kalkmasını sağlar. İcbar suretiyle irtikap suçu için HAGB uygulanamaz. İkna suretiyle irtikap suçu için TCK md.250/4 çerçevesinde indirim yapıldığında HAGB uygulanabilir. Hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçu için ise HAGB kararı verilebilir.
Erteleme, mahkeme tarafından belirlenen cezanın cezaevinde infaz edilmesinden şartlı olarak vazgeçilmesidir. İcbar ve ikna suretiyle irtikap suçları için erteleme uygulanamaz. Hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçu için verilen ceza, sanığın durumu göz önüne alınarak ertelenebilir.
İrtikap Suçu Yargıtay Kararları
Yargıtay 5. Ceza Dairesi, 2021/4958 E. 2021/19782 K.
Bir kamu görevlisinin, hizmetine karşılık olarak haksız menfaat sağlamaya çalışması irtikap suçunu oluşturur. Bu davada, kamu görevlisi, makamının sağladığı nüfuzu kullanarak menfaat elde etmeye çalışmış ve suçlu bulunmuştur. Yargıtay, kamu görevlisinin menfaat sağlamaya çalıştığını ve bu fiilin irtikap suçunu oluşturduğunu onaylamıştır.
Yargıtay 16. Ceza Dairesi, 2020/3732 E. 2020/7260 K.
Bu davada, bir kamu görevlisi, karşısındaki kişiyi zorlayarak menfaat sağlamaya çalışmış ve bu fiilin irtikap suçunu oluşturduğuna karar verilmiştir. Yargıtay, kamu görevlisinin zorlama yoluyla menfaat sağlamaya çalıştığını ve bu fiilin irtikap suçunu oluşturduğunu onaylamıştır.
