Kapitülasyon nedir? Kapitülasyonların tarihçesi, ilk kime uygulandı, hangi antlaşmayla kaldırıldı, hakkında bilgi.
Kapitülasyon; bugünkü sözlük anlamı “bir ülkede yurttaşların zararına olarak yabancılara verilen ayrıcalık hakları”dır. Kapitülasyonlara tarihin çeşitli dönemlerinde rastlanır. Örneğin Bizans; Venedik ve Ceneviz tüccarlarına ticaret ayrıcalığı tanımıştı. Venedik tüccarlarıyla Almanya’nın kuzeyinde Baltık kıyılarındaki Hanse kentlerinin tüccarlarına İngiltere tarafından verilmiş kapitülasyonlar vardır. Bu tüccarlar, İngiltere’den ham yün alır. Felemenk ve Almanya’da dokutup kumaş yaparlardı. Zamanla İngiliz tüccarları kendilerini bu ayrıcalık haklarına karşı korumak için birleşerek hükümetleri üzerindeki baskılarla 1534’te Venedik kapitülasyonlarını, 1599’da Hansa kapitülasyonlarım kaldırttılar.
Osmanlı İmparatorluğu’ndaki ilk kapitülasyon 18 Şubat 1536 tarihli antlaşmayla Fransızlara verildi. 18 Ekim 1569’da imzalanan antlaşma ise Kanuni ile I. François’nın yaşamlarıyla sınırlı olduğu için, yenilenmeyi gerektirdiğinden, II. Selim döneminde yapılan antlaşma süresiz kabul edildi ve tüm kabotaj hakları yalnızca Fransız gemilerine verildi. Böylece tüm yabancı gemiler Fransız hükümetine önemli bir bayrak kirası ödeyecekti. Bir kez tanınan haklar artık geri alınamadığı için politik ve ekonomik durumun gerektirdiği her aşamada kapitülasyonlar yenilendi. 1581 (III. Murat dönemi), 1604 (I. Ahmet dönemi), 1673 (IV. Mehmet dönemi), 1740 (I. Mahmut dönemi). Yalnız Fransız ve İngilizlerle değil öteki Batı ülkeleriyle varılan kapitülasyon anlaşmaları, listesine bir göz atmak gittikçe bozulan politik ve ekonomik koşulların Osmanlı Devleti’ni nasıl zorlandığını gösterir. 1615 (Avusturya), 1680 (Hollanda), 1737 (İsveç), 1740 (Sicilya), 1746 (Danimarka), 1761 (Prusya), 1782 (İspanya), 1783 (Rusya), 1823 (Sardunya), 1830 (ABD), 1838 Belçika), 839 (Hanse Birliği), 1843 (Portekiz), 1855 (Yunanistan), 1858 (Brezilya), 1870 (Bavyera).
Tanzimat’tan sonra kapitülasyonlar ürerinde uzun ve gürültülü tartışmalar yapıldı. Avrupa devletlerinin Osmanlı egemenlik haklarına aykırı sınırlamalarla devleti bağladığı inancı yerleşti. Ali Paşa, Paris Konferansı’nda (1856) kapitülasyonları kaldırmaya çalıştı. Nice zaman sonra, Birinci Dünya Savaşı yıllarında kapitülasyonların artık tanınmadığı ilan edildiyse de yenilgi bu konuyu suskunluğa bağladı. Ulusal Kurtuluş Savaşı sonundaysa (24 Temmuz 1923, Lozan Antlaşması madde 28), uluslararası antlaşmalar olarak yürürlükten kaldırıldı.
